Επιμέλεια : Μυρσίνη ΚουλούκουσαΕπ. Καθηγήτρια

Ωογένεση – Ανάπτυξη Ωοθυλακίου

Εξελικτική φάση ωοθυλακίων

ΕπιστράτευσηΕπιλογή Επικράτηση ΩοθυλακιορρηξίαΩχρινοποίησηΑτρησίαΗ επιστράτευση των ωοθυλακίων στην αυξητική τροχιά δεν εγγυάται την ωοθυλακιορρηξία. Η συντριπτική πλειοψηφία των ωοθυλακίων καταλήγει σε ατρησία (γενετικά προγραμματισμένη κυτταρική απόπτωση), ενώ η ωοθυλακιορρηξία αποτελεί εξαίρεση

Η ανάπτυξη των ωοθυλακίων και η στεροειδογένεση ελέγχονται από τις γοναδοτροπίνες (FSH και LH), εν μέρει από τα στεροειδή των ωοθηκών και από τις αυτοκρινείς και παρακρινείς εκκρίσεις των κοκκιωδών κυττάρων των ωοθυλακίωνΤα οιστρογόνα και η FSH επάγουν την σύνθεση υποδοχέων για την LH από τα κοκκιώδη κύτταρα στην όψιμη ωοθυλακική φάσηΗ LH διεγείρει την παραγωγή προγεστερόνης από τα κοκκιώδη κύτταρα

Σχηματική αναπαράσταση που δείχνει τη δράση των ορμονών στη διάρκεια του έμμηνου κύκλου στο θηλυκό

Οι ανασταλτικοί παράγοντες καταδεικνύονται με τα μώβ χρώματος βέλη. Οι διεγερ- τικοί παράγοντες με τα κόκ- κινου χρώματος βέλη. Οι ορμόνες που συμμετέχουν κυρίως στην παραγωγική φάση του έμμηνου κύκλου σχεδιάζο-νται με διακεκομμένα βέλη. Οι ορμόνες που συμμετέχουν στην εκκριτική φάση του κύκλου με συνεχή βέλη.

υποθάλαμος GnRH υπόφυση FSH- LH H FSH διεγείρει τα κοκκιώδη κύτταρα στην έκκριση οιστρογόνων (οιστρόνη, 17β,οιστραδιόλη)κοκκιώδη κύτταρα παράγουν ινχιμπίνη Β αναστολή της έκκρισης της FSH (ελάττωση και της LH με άγνωστο μηχανισμό) Αιχμή της LH-ωορρηξία (εκκριτική φάση) γρααφιανό ωοθυλάκιο σε ωχρό σωμάτιο προγεστερόνη

Φυσιολογική δράση της GnRH στα γοναδοτρόπα κύτταρα

Βιοσύνθεση των α- και β- υπομονάδων των γοναδοτροπινών στα ριβοσώματα, συνένωσή τους στην ενιαία ορμόνη και αποθήκευση (LH-Πόλος 2)Μετακίνηση των συσσωρευθέντων γοναδοτροπινών σε κυστίδια στην κυτταρική μεμβράνηΈκκρισή τους στην κυκλοφορία (LH-πόλος 1)Η ποσότητα των γοναδοτροπινών στη κυκλοφορία ή η αποθήκευσή τους σε κυστίδια εξαρτάται από τις συγκεντρώσεις της οιστραδιόλης στις διάφορες φάσεις του κύκλου

Η θεωρία των δύο πόλων των γοναδοτρόπων κυττάρων της αδενοϋπόφυσης-Η δράση της GnRH και οιστραδιόλης στη βιοσύνθεση, αποθήκευση και έκκριση της LH

Χρυσικόπουλος Α,2002, Εκδόσεις Πασχαλίδης

Οιστραδιόλη-Διπλή δράση (ερνεργοποιεί αρνητικό ή/και θετικό ΜΠΑ)

Μικρές συγκεντρώσεις οιστραδιόλης αναστέλλουν την απελευθέρωση των γοναδοτροπινών, ενώ συγχρόνως ενισχύουν τη βιοσύνθεση τους δρώντας συνεργιστικά με την GnRH Μεγαλύτερες συγκεντρώσεις οιστραδιόλης ή παρατεταμένη χρονικά δράση τους διεγείρουν την έκλυση των γοναδοτροπινών (όπου είχε προηγηθεί η έντονη βιοσύνθεσή τους)

Στην αρχόμενη παραγωγική φάση οι δύο πόλοι περιέχουν μικρές ποσότητες εκκριτικών κυστιδίων των γοναδοτροπινώνΠρος το μέσον της παραγωγικής φάσης η αυξανόμενη συγκέντρωση της οιστραδιόλης δρα συνεργιστικά με την GnRH και αυξάνει τη βιοσύνθεση των γοναδοτροπινών, ενώ συγχρόνως μέσω του αρνητικού ΜΠΑ προκαλεί αναστολή του εκκριτικού πόλου 1 και αύξηση των γοναδοτροπινών στον πόλο 2Στη συνέχεια η ογκούμενη συγκέντρωση της οιστραδιόλης αυξάνει τον αριθμό υποδοχέων της GnRH στα γοναδοτρόπα κύτταρα και μεγαλώνει την ευαισθησία του πόλου 1 στην GnRH

Προς το τέλος της παραγωγικής φάσης

Η μεγάλη πληρότητα των γοναδοτροπινών στον αποθηκευτικό πόλο 2 και η αύξηση της ευαισθησίας των γοναδοτρόπων κυττάρων (πόλος 1) στην GnRH υπερκερά την ανασταλτική δράση της οιστραδιόλης στον εκκριτικό πόλο 1 αιχμή της LH και σε μικρότερο βαθμό της FSH

Η ανάπτυξη και η ωρίμανση του ωοθυλακίου σε σχέση με τις ενδοκρινικές αλληλεπιδράσεις των κοκκιωδών κυττάρων και των κυττάρων της έσω θήκης

Ενδοκρινικές αλληλεπιδράσεις μεταξύ κοκκιωδών κυττάρων και κυττάρων της έσω θήκης

FSH (παραγωγική φάση) ανάπτυξη ωοθυλακίου Εμφάνιση υποδοχέων της FSH στα κοκκιώδη κύτταρα οιστρογόνα σχηματισμός ωοθυλακίων με άντρο (δευτερογενές ωοθυλάκιο) κύτταρα έσω θήκης-υποδοχείς για την LH -παράγουν ανδρογόνα-διαμέσου της βασικής μεμβράνης στα κοκκιώδη κύτταρα FSH αρωματάση ανδρογόνα οιστρογόνα (Οιστρογόνα επάγουν το σχηματισμό υποδοχέων για την LH στα κοκκιώδη κύτταρα)

Σχηματική απεικόνιση ωριμάζοντος ωοθυλακίου

Δευτερογενές ωοθυλάκιο Τριτογενές ωοθυλάκιο(500μm) (20mm)

Σαρωτική ηλεκτρονική φωτομικρογραφία ενός ώριμου ωοθυλακίου στην ωοθήκη ποντικού

Ορμονική λειτουργία ωοθυλακίου

Στεροειδείς ορμόνεςΟιστραδιόλη και οιστρόνηΠρογεστερόνη και 17-υδροξυπρογεστερόνηΜικρά ποσά ανδρογόνων(Δ4-ανδροστενδιόνηΠρωτεϊνικές ορμόνεςΑνασταλτίνη (inhibin A, B)Ακτιβίνη (activin)Φολιστατίνη (follistatin)

Δράση οιστραδιόλης

Στην υπόφυση και πιθανόν στον υποθάλαμο αρνητικός μηχανισμός παλίνδρομης αλληλορύθμισης (ΜΠΑ)κατά την ωοθυλακική φάσηΣτην ωχρινική φάση η δράση αυτή των οιστρογόνων υποβοηθείται από την προγεστερόνηΕκτός από τον αρνητικό μηχανισμό παλίνδρομης αλληλορύθμισης της οιστραδιόλης και προγεστερόνης στο ΚΝΣ, τα δύο αυτά στεροειδή, και κυρίως η οιστραδιόλη, έχουν δυνατότητα άσκησης θετικού μηχανισμού παλίνδρομης αλληλορύθμισης (ΜΠΑ) αύξηση γοναδοτροπινών [όταν η στάθμη της οιστραδιόλης φθάσει για ορισμένες ώρες (50 ώρες) ένα συγκεκριμένο ουδό (200pg/ml) ] εκκριτική αιχμή της LH και μικρότερη για την FSHΗ εκκριτική αιχμή της LH ερμηνεύεται επίσης από το γεγονός ότι η οιστραδιόλη προκαλεί αύξηση των υποδοχέων για την GnRH στην υπόφυσηΟ αρνητικός ΜΠΑ ασκείται στο υποθαλαμικό-υποφυσιακό επίπεδοΟ θετικός ΜΠΑ ασκείται στο επίπεδο της αδενοϋπόφυσης

Η οιστραδιόλη διεγείρει τον πολλαπλασιασμό των κυττάρων της κοκκιώδους στιβάδαςπροκαλεί αύξηση των υποδοχέων της FSHυποδοχείς οιστρογόνων=ΕRβ και Erα συνδεδεμένοι με τις πρωτεϊνες θερμικού shockH κλωνοποίηση του ERβ οδήγησε στην κατασκευή συνθετικών ουσιών με εκλεκτική διεγερτική ή ανασταλτική οιστρογονική δράση, αναλόγως του ιστού στον οποίο απευθύνονται Selective estrogen receptor modulators-ραλοξιφαίνη, κλομιφαίνη, ταμοξιφαίνη (ισοεκλεκτικοί αγωνιστές ή ανταγωνιστές των οιστρογόνων). Παρουσιάζουν εκλεκτική δράση στα οστά ή στο καρδιαγγειακό σύστημα, χωρίς να δρουν στο ενδομήτριο ή στο μαστό

Οι FSH και LH διεγείρουν την παραγωγή οιστρογόνων από τα θυλακικά κύτταραΤα οιστρογόνα παρουσιάζουν τουλάχιστον πέντε κύριες δραστηριότητες στη ρύθμιση της περαιτέρω εξέλιξης του εμμηνορρυσιακού κύκλουΠολλαπλασιασμός και αγγειοβριθές ενδομήτριοΥδαρής τραχηλική βλέννα για τη διευκόλυνση της εισόδου του σπερματοζωαρίου στη γεννητική οδό του θήλεοςΑύξηση του αριθμού των υποδοχέων για την FSH στα κοκκιώδη κύτταρα των ώριμων ωοθυλακίων, ενώ δράση στην υπόφυση για ελάττωση της παραγωγής της FSH. Διέγερση των κοκκιωδών κυττάρων για έκκριση της ινχιμπίνης, αναστολή της έκκρισης FSH Σε χαμηλές συγκεντρώσεις αναστέλλουν την παραγωγή της LH, αλλά σε υψηλές τη διεγείρουνΣε πολύ μεγάλες συγκεντρώσεις και για μακρόχρονη δράση δρουν στον υποθάλαμο και διεγείρουν την έκκριση του GnRH

Δράση οιστραδιόλης

Στην υπόφυση και πιθανόν στον υποθάλαμο αρνητικός μηχανισμός παλίνδρομης αλληλορύθμισης (ΜΠΑ)κατά την ωοθυλακική φάσηΣτην ωχρινική φάση η δράση αυτή των οιστρογόνων υποβοηθείται από την προγεστερόνηΕκτός από τον αρνητικό μηχανισμό παλίνδρομης αλληλορύθμισης της οιστραδιόλης και προγεστερόνης στο ΚΝΣ, τα δύο αυτά στεροειδή, και κυρίως η οιστραδιόλη, έχουν δυνατότητα άσκησης θετικού μηχανισμού παλίνδρομης αλληλορύθμισης (ΜΠΑ) αύξηση γοναδοτροπινών [όταν η στάθμη της οιστραδιόλης φθάσει για ορισμένες ώρες (50 ώρες) ένα συγκεκριμένο ουδό (200pg/ml) ] εκκριτική αιχμή της LH και μικρότερη για την FSHΗ εκκριτική αιχμή της LH ερμηνεύεται επίσης από το γεγονός ότι η οιστραδιόλη προκαλεί αύξηση των υποδοχέων για την GnRH στην υπόφυσηΟ αρνητικός ΜΠΑ ασκείται στο υποθαλαμικό-υποφυσιακό επίπεδοΟ θετικός ΜΠΑ ασκείται στο επίπεδο της αδενοϋπόφυσης

Δράση πρωτεϊνικών ορμονών

H Inhibin Β , όπου έκκρισή της αυξάνεται στην ωοθυλακική φάση υπό την επίδραση της FSH, προκαλεί αναστολή της έκκρισης της FSΗ Η inhibin Α εκκρίνεται από το ωχρό σωμάτιο και η στάθμη της ελαττώνεται στο δεύτερο ήμισυ της ωχρινικής φάσηςΑκτιβίνη (activin) διεγείρει την έκκριση της FSΗ και αυξάνει τους υποδοχείς της στο ωοθυλάκιοΦολιστατίνη (Follistatin)-έμμεσο δράση δεσμεύοντας την ακτιβίνη με αποτέλεσμα την αναστολή της έκκρισης της FSH.

Αυξητικοί παράγοντες

IGF-I κύτταρα θήκηςIGF-II κύτταρα κοκκιώδους στιβάδαςαυτοκρινική -παρακρινική δράση ενισχύουν τη δράση της οιστραδιόλης και FSHΆλλοι αυξητικοί παράγοντες , όπως οι EGF(epidermal growth factor), FGF(fibroblast growth factor), PDGF (platelet derived growth factor) ανιχνεύονται στα κύτταρα της έσω θήκης του ωοθυλακίου και στο ωχρό σωμάτιο και με παρακρινική δράση επηρεάζουν θετικά ή αρνητικά τον πολλαπαλασιασμό των κυττάρων και τη στεροειδογένεσηΟ παρακρινικός παράγοντας GDF9 (μέλος της TGF-β οικογένειας) (προέλευση από το ωοκύτταρο) διεγείρει τον πολλαπλασιασμό των κοκκιωδών κυττάρωνΤα θυλακικά κύτταρα εκκρίνουν αυξητικούς παράγοντες και παράγοντες διαφοροποίησης (TGF-β2, VEGF, leptin, FGF2) που επάγουν την αύξηση του ωοκυττάρου και την είσοδο αγγείων στην περιοχή των θυλακικών κυττάρων

Επιλογή ωοθυλακίου

Επιλεγμένο ωοθυλάκιο (8mm,διάμ.)-καλύτερα εφοδιασμένο με υποδοχείς στην FSH, προηγμένη φάση ανάπτυξης-ανεξάρτητο της δράσης της FSH-εκκρίνει inhibin B(ανασταλτίνη) που καταστέλλει την έκκριση της FSH προκαλώντας την εκφύλιση των υπόλοιπων ωοθυλακίων.Πιθανή η έκκριση από το επιλεγμένο ωοθυλάκιο ανασταλτικής ουσίας που προκαλεί άμεσα την εκφύλιση των υπολοίπων ωοθυλακίων.

Επικράτηση

Αναπάντητο το ερώτημα εάν η κυριαρχία του ωοθυλακίου είναι επίκτητος ή προϋπάρχει σαν βιολογικό πλεονέκτημα του συγκεκριμένου ωοθυλακίου έναντι των υπολοίπων επιστρατευμένωνΗ μείωση της έκκρισης της FSH σημαντική για την επικράτηση (dominance) του επιλεγέντος ωοθυλακίου σε κυρίαρχο (dominant)Η εξελικτική φάση του ωοθυλακίου εξαρτάται απόλυτα από τις γοναδοτροπίνεςΗ δράση της FSH απαραίτητη και αναγκαία για να φθάσει το ωοθυλάκιο σε ωοθυλακιορρηξία Η μελλοντική πορεία κάθε προ-αντρικού , περι-αντρικού ή αντρικού ωοθυλακίου εξαρτάται από τη λεπτή ισορροπία μεταξύ της οιστραδιόλης και της ανδροστενδιόνηςΗ δυνατότητα κάθε ωοθυλακίου σε περαιτέρω εξέλιξη και αποφυγή της ατρησίας εξαρτάται από την ικανότητά του να μετατρέπει το αρχικό ανδρογονικό περιβάλλον σε οιστρογονικό

Επικράτηση

Μετάπτωση των ωοθυλακίων από μια εξελικτική βαθμίδα σε μια άλλη όχι κατά ομάδεςΣύμφωνα με την αρχή της συνεχούς ροής κάθε ωοθυλάκιο έχει την προσωπική του εξέλιξηΤο ιδανικό ενδοκυττάριο περιβάλλον (οιστρογονικό) θα δημιουργήσει το ωοθυλάκιο εκείνο που είναι μεγαλύτερο και πιο ώριμο (με το μεγαλύτερο αριθμό κοκκιωδών κυττάρων) από τα γειτονικά του να έρθει σε επαφή με το εκκριτικό κύμα της FSH (αρχόμενη παραγωγική φάση) που είναι αρκετό για να διατηρήσει την περαιτέρω εξέλιξή του

Σύγκριση ως προς τις καμπύλες που αντιστοιχούν στις ημερήσιες συγκεντρώσεις των γοναδοτρο- πινών και των φυλετικών ορμόνων στον ορό του αίματος καθώς και της θερμοκρασίας του σώματος στηδιάρκεια του έμμηνου κυκλου.

Επικράτηση

Με την υποστροφή του ωχρού σωματίουΜειωμένη βιοσύνθεση και έκκριση οιστραδιόλης και ανασταλτίνης αναστολή του αρνητικού ΜΠΑ (τις τελευταίες ημέρες της εκκριτικής φάσης) αύξηση της έκκρισης της FSH Το πιο εξελιγμένο ωοθυλάκιο που τυχαία (συνεχής ροή) θα βρεθεί υπό την επίδραση της FSH θα διασωθεί (επιλογή) για περαιτέρω εξέλιξη. Τα υπόλοιπα θα καταλήξουν σε ατρησίαΟι ενδοωθυλακικές συνθήκες των στεροειδών και των πεπτιδίων στο επιλεγμένο ωοθυλάκιο το θωρακίζουν έναντι της μειωμένης στάθμης της FSHΣτο κυρίαρχο ωοθυλάκιο μεγάλος αριθμός υποδοχέων της FSH δεν επηρεάζεται η αρωματοποίηση σε μικρότερες συγκεντρώσεις της γοναδοτροπίνης FSH

Κυρίαρχο ωοθυλάκιο

Η μειωμένη συγκέντρωση της FSH εξισορροπείται από τα ενδοωθυλακικά πεπτίδια όπως ο:Ενδοθηλιακός αγγειακός αυξητικός παράγοντας (vascular endothelial growth factor, VEGF) -κινητοποιεί την FSH Η ακτιβίνη ισχυροποιεί την παραγωγή της οιστραδιόλης από την FSH και τον πολλαπλασιασμό των κοκκιωδών κυττάρωνΟ IGF-Ι (Insulin growth factor) (παρόμοιος της ινσουλίνης αυξητικός παράγοντας) επηρεάζει θετικά τη δραστηριότητα της FSH, την παραγωγή ανδροστενδιόνης,, αύξηση των κοκκιωδών κυττάρων H FSH και η οιστραδιόλη αυξάνουν την παραγωγή του IGF-Ι Ο αυτοτροφοδοτούμενος ενδοωθυλακικός μηχανισμός συντελεί στην αυξημένη βιοσύνθεση οιστραδιόλης παρά τη μειωμένη συγκέντρωση της FSHΤα κύτταρα της θήκης του επιλεγέντος ωοθυλακίου δεσμεύουν μεγαλύτερες ποσότητες της LH

Το επιλεγμένο ωοθυλάκιο

Παρουσία FSH και οιστραδιόλης στο άντροΗ ενδοκρινική και παρακρινική δράση των ορμονών αναστέλλει την εξέλιξη των υπολοίπων ωοθυλακίων -ατρησίαΑναστολή της απελευθέρωσης της FSH λόγω της αρνητικής παλίνδρομης δράσης της αυξημένης ποσότητας της οιστραδιόλης αντισυλληπτικά χάπια -χορήγηση συνθετικών παραγώγων οιστραδιόλης και προγεστερόνης από την πρώτη ημέρα του εμμηνορρυσιακού κύκλου, παρατηρείται μόνο αρνητικός μηχανισμός παλίνδρομης αλληλορύθμισηςΑντίθετα η χορήγηση FSH από την πρώτη ημέρα του κύκλου προκαλεί την ανάπτυξη πολλών ωοθυλακίων και πολυωοθυλακιορρηξία -εξωσωματική γονιμοποίηση

Έκκριση παράγοντα(ντων) από το ωοκύτταρο μέσω χασματικών συνάψεων στα κύτταρα του ωοφόρου λοφιδίου τα οποία απαντούν στις γοναδοτροπίνες και εκκρίνουν υαλουρονικό οξύΑιχμή της FSH-LH--διεύρυνση ωοφόρου λοφιδίου ακτινωτός στέφανος έκκριση ΕΘΟ (υαλουρονικό οξύ) διόγκωση της μάζας των κυττάρων του ακτινωτού στεφάνουρύθμιση της εξέλιξης της μείωσηςρύθμιση της ωοθυλακιορρηξίαςμεταφορά ωοκυττάρου στον ωαγωγό γονιμοποίησηανάπτυξη ζυγώτηκυστικά ωοθυλάκια=άντρο με ωοθυλακικό υγρό (διίδρωμα του πλάσματος, ένζυμα, FSH-LH, στεροειδή,πρωτεογλυκάνες)

Ωοθυλακιορρηξία

Συνεργιστική δράση των γοναδοτροπινών, ωοθηκικών στεροειδών και πεπτιδίωνΗ αυξημένη LH επάγει τη βιοσύνθεση c-AMP που: επάγει την ωχρινοποίηση και την έναρξη της μειωτικής διαίρεσηςΕξουδετέρωση των τοπικών ανασταλτικών παραγόντων (αναστολέα της ωχρινοποίησης και αναστολέα της ωρίμανσης του ωοθυλακίου)Με την ωχρινοποίηση αύξηση της προγεστερόνης :Δραστηριοποίηση των πρωτεολυτικών ενζύμων που επάγουν την ευθραυστότητα του ωοθυλακικού τοιχώματοςΜε τη σύγχρονη αύξηση της FSH Παραγωγή προσταγλανδινών (PG) (προκαλούν σύσπαση των λείων μυϊκών ινών), του ενεργοποιητή του πλασμινογόνου και υαλουρονικού οξέος (προκαλεί αποκόλληση το ωοφόρου λοφιδίου), αύξηση της ενδοωθυλακικής πίεσης , πρόκληση ωορρηξίας

Α. Σχηματική αναπαράσταση της ωοθυλακιογένεσης και της ωοθυλακιορρηξίας στην ωοθήκη.Β. Σαρωτική ηλεκτρονική φω- μικρογραφία ενεργοποι- ημένου ωοθυλακίου πρίν την ωορρηξία.

Δράση Προγεστερόνης

Μετά την ωοθυλακιορρηξία δρα ανασταλτικά στην έκκριση γοναδοτροπινών ελαττώνοντας τον αριθμό των υποδοχέων για την GnRH στα γοναδοτρόπα κύτταρα της αδενοϋπόφυσης Η προγεστερόνη δρα διαφορετικά από την οιστραδιόλη (δεν αναστέλλει τη σύνθεση οιστρογονικών υποδοχέων ούτε την έκκριση της GnRH)Πιθανόν η προγεστερόνη επιδρά στο ΚΝΣ μέσω της παραγωγής μια ανασταλτικής ουσίας, η οποία διαμέσου του πυλαίου συστήματος της κυκλοφορίας δρα στην αδενοϋπόφυση και αναστέλλει την ευοδωτική δράση της οιστραδιόλης στην εκκριτική αιχμή της LH

Η αιχμή της θυλακιοτρόπου ορμόνης (FSH) στην κυκλοφορία παρατηρείται την 28η εβδομάδα και η αύξηση και ανάπτυξη των ωοθυλακίων με άντρο είναι εξαρτώμενα από τις γοναδοτροπίνες στο δεύτερο ήμισυ της εγκυμοσύνης, κατά το οποίο η ωοθήκη αναπτύσσει τους υποδοχείς των γοναδοτροπινών Αντίθετα ο σχηματισμός των αρχέγονων ωοθυλακίων και των πρωτογενών μονόστιβων ωοθυλακίων είναι ανεξάρτητα της δράσης των γοναδοτροπινών .Πειραματικές μελέτες έχουν δείξει ότι τα ωοθυλάκια αναπτύσσονται έως το στάδιο σχηματισμού του άντρου χωρίς την παρουσία γοναδοτροπινών. Επιλεγμένα ωοθυλάκια διαμέτρου 2-5mm παρόντα στις ωοθήκες από τη νηπιακή ηλικία έως την εμμηνόπαυση, σε περιόδους με χαμηλά επίπεδα FSH και σε παθολογικές καταστάσεις (σύνδρομο Kallmann), όπου τα επίπεδα γοναδοτροπινών είναι σχεδόν μηδενικά

Ρόλος τη ς FSH στη δεξαμενή των ωοθυλακίων

Μέχρι πρόσφατα εθεωρείτο ότι η ανάπτυξη των ωοθυλακίων μέχρι το επιλέξιμο στάδιο είναι μια διαδικασία ανεξάρτητη των γοναδοτροπινών.Ωστόσο, πρόσφατες μελέτες υποδεικνύουν ότι η παρουσία της FSH αν και δεν είναι υποχρεωτική, διευκολύνει την έναρξη της ανάπτυξης των ωοθυλακίων ή διεγείρει την πρώιμη ωοθυλακική ανάπτυξη μαζί με τη πολύπλοκη συνεργασία άλλων άγνωστων παραγόντων. ER te Velde et al, Molecular and Cellular Endocrinology, 145 (1998) 67-73

Η FSH διευκολύνει (καθώς και άλλοι άγνωστοι παράγοντες) την έναρξη της ανάπτυξης των ωοθυλακίων σε ηρεμία ή διεγείρει την πρώιμη ωοθυλακική ανάπτυξη

FSH mRNA εκφράζεται σε ωοθυλάκια σε ηρεμίαΥποδοχείς για την FSH ανιχνεύονται σε ωοθυλάκια με 1-2 στιβάδες κοκκιωδών κυττάρων Η FSH είναι απαραίτητη για την ανάπτυξη των ωοθυλακίων μετά το στάδιο των ωοθυλακίων που φέρουν 1-2 στιβάδες κοκκιωδών κυττάρων Τα υψηλά (σχετικά) επίπεδα FSH (μητέρες διζυγωτικών διδύμων) ή όταν τα επίπεδα FSH είναι συχνά υψηλά (μικρής διάρκειας έμμηνοι κύκλοι) παρατηρείται πρώιμη εμμηνόπαυση Αντίθετα, όταν τα επίπεδα είναι (σχετικά) χαμηλά για μεγάλο χρονικό διάστημα (χρόνια χρήση αντισυλληπτικών, μεγάλης διάρκειας έμμηνοι κύκλοι) καθυστερεί η έναρξη της εμμηνόπαυσης

Ατρησία ωοθυλακίων

Ο ρυθμός ατρησίας ακολουθεί διφασικό πρότυποΟ αριθμός 25000 (στα 37-38 χρόνια) των ωοθυλακίων αποτελεί ουδό, όπου κατόπιν ό ρυθμός ατρησίας είναι εκθετικόςOι αναπαραγωγικές διεργασίες καθορίζονται από ελάττωση της ποιότητας και ποσότητας της δεξαμενής των ωοθυλακίων που βρίσκονται σε φάση ηρεμίας (ωοθυλακική υπόθεση)Όταν η ποιότητα και ποσότητα των ωοθυλακίων με άντρο ελαττωθεί κάτω από ένα κρίσιμο ουδό, ακολουθεί η ελάττωση της ινχιμπίνης Β (inhibin B) και αύξηση της FSH

Δεν έχει ακόμη διευκρινισθεί:εάν η ποιότητα της διαφοροποίησης των ωοθυλακίων καθορίζεται κατά την εμβρυϊκή ζωή ή επιδεινώνεται με την αύξηση της ηλικίας της μητέρας ή παρεμποδίζεται από την ελαττωματική ωοθυλακική λειτουργία Έχει προταθεί το μοντέλο ότι με την αύξηση της ηλικίας της γυναίκας προκαλούνται μεταβολές στον κυτταρικό κύκλο και στην πρωτεϊνική φωσφορυλίωση των ωοκυττάρων

Αύξηση της FSH (στα 37-38 χρόνια)

Επιτάχυνση της ατρησίαςΑύξηση του ποσοστού των αυξανόμενων ωοθυλακίων που θα φθάσουν το στάδιο επιλογήςΕλάττωση της ωοθυλακικής φάσηςΑύξηση του ποσοστού γέννησης διζυγωτικών διδύμων Η ελάττωση της ποιότητας των ωοθυλακίων συμπίπτει χρονικά με την αυξανόμενη συχνότητα αποβολών και γέννησης παιδιών με χρωμοσωμικές ανωμαλίες μετά τα 35 χρόνια

Τελευταία αναθεώρηση: 3-11-2005

Μ. Κουλούκουσα, Επ. Καθηγήτρια
Εργαστήριο Ιστολογίας και Εμβρυολογίας
Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών
Τελευταία αναθεώρηση : 1/10/2006