Τα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος επικοινωνούν μεταξύ τους κατά τη διάρκεια της ανοσολογικής απάντησης, εκκρίνοντας διάφορους διαβιβαστές πρωτεϊνικής ή γλυκοπρωτεϊνικής φύσης, που ονομάζονται κυτταροκίνες. Χαρακτηριστικά των κυτταροκινών είναι το ευρύ φάσμα δράσεων, και η αποτελεσματικότητά τους σε πάρα πολύ μικρές συγκεντρώσεις. Οι περισσότερες δρουν μόνο τοπικά, σε γειτονικούς ιστούς (παρακρινής δράση). Μερικές κυτταροκίνες, ωστόσο, μπορούν να δράσουν σε απομακρυσμένους στόχους, μέσω της κυκλοφορίας του αίματος.

Η διάκριση μεταξύ κυτταροκινών (που εκκρίνονται από τα μακροφάγα) και λεμφοκινών (που εκκρίνονται από τα λεμφοκύτταρα) δεν είναι απόλυτα σαφής, καθώς έχει βρεθεί ότι μια κυτταροκίνη μπορεί να εκκρίνεται από διαφορετικά κύτταρα του ανοσολογικού συστήματος. Αλλά και οι δράσεις τους εμφανίζουν σημαντική αλληλοεπικάλυψη. Ο όρος «ιντερλευκίνες» αναφέρεται σε μια κατηγορία κυτταροκινών που παράγονται από τα λευκοκύτταρα και δρουν κυρίως σε αυτά. Στις κυτταροκίνες συμπεριλαμβάνονται και οι ιντερφερόνες (IFNs, Interferons), ο παράγοντας νέκρωσης των όγκων (TNF, Tumor Necrosis Factor), ο τροποποιητικός αυξητικός παράγοντας (TGF, Transforming Growth Factor) και οι παράγοντες πολλαπλασιασμού των αρχέγονων αιμοποιητικών κυττάρων (CSFs, Colony Stimulation Factors). Στην ευρύτερη έννοια των χημικών μεσολαβητών της φλεγμονώδους απάντησης, θα έπρεπε να συμπεριληφθούν οι αγγειοδραστικές αμίνες (ισταμίνη και σεροτονίνη), το σύστημα του συμπληρώματος, το σύστημα της πήξης, το σύστημα των κινινών (βραδυκινίνη) και τα παράγωγα του αραχιδονικού οξέος (προσταγλανδίνες, θρομβοξάνες και λευκοτριένια).

• Οι ιντερλευκίνες 1 και 6, και ο TNF-α (καχεξίνη) παράγονται κυρίως από τα μακροφάγα. Ασκούν πυρετογόνο δράση και αποτελούν μεσολαβητές της φλεγμονώδους αντίδρασης και των σηπτικών φαινομένων. Για παράδειγμα, αυξάνουν τη σύνθεση πρωτεϊνών οξείας φάσης από το ήπαρ.
• Οι TNF-α (καχεξίνη) και TNF-β (λεμφοτοξίνη) έχουν και κυτταροτοξική δράση, συμβάλλοντας στην νέκρωση και συρρίκνωση όγκων. Σημαντική, επίσης, είναι η συμβολή του TNF-α στην παθογένεια του σηπτικού shock.
• Η ιντερλευκίνη 2 παράγεται κυρίως από τα Τ-λεμφοκύτταρα και επάγει τον πολλαπλασιασμό τους (αυτοκρινής δράση).
• Η ιντερλευκίνη 3 αποτελεί αυξητικό παράγοντα για τα αρχέγονα αιμοποιητικά κύτταρα του μυελού των οστών.
• Η ιντερλευκίνη 4 εκκρίνεται κυρίως από τα Τ-λεμφοκύτταρα και επάγει τον πολλαπλασιασμό και τη διαφοροποίηση των Β-λεμφοκυττάρων.
• Η ιντερλευκίνη 5 προκαλεί τον πολλαπλασιασμό και τη διαφοροποίηση των ηωσινοφίλων.
• Η ιντερλευκίνη 7 δρα στα πρόδρομα στάδια της λεμφοποίησης στο θύμο αδένα.
• Η ιντερλευκίνη 8 ανήκει και αυτή στους μεσολαβητές της φλεγμονώδους απάντησης και ασκεί κυρίως χημειοτακτική δράση.
• Η ιντερλευκίνη 9 έχει αυξητική δράση στα Τ-λεμφοκύτταρα και στην ερυθροκυτταρική σειρά.
• Η ιντερλευκίνη 10 αναστέλλει την παραγωγή κυτταροκινών και αυξάνει την παραγωγή αντισωμάτων από τα Β-λεμφοκύτταρα.
• Η ιντερλευκίνη 11 αποτελεί αυξητικό παράγοντα των μεγακαρυοκυττάρων του μυελού των οστών, από τα οποία προέρχονται τα αιμοπετάλια.
• Η ιντερλευκίνη 12 διεγείρει την κυτταρική ανοσία.
• Η ιντερλευκίνη 13 προκαλεί αύξηση της έκκρισης ανοσοσφαιρίνης IgE.
• Οι ιντερφερόνες ασκούν αντιϊκή δράση παρεμβαίνοντας στον πολλαπλασιασμό των ιών.
• Ο TGF-β (τροποποιητικός παράγοντας της ανάπτυξης) συμβάλλει στην αγγειογένεση και στον πολλαπλασιασμό των ινοβλαστών.
• Οι παράγοντες διέγερσης των αρχέγονων κυττάρων του μυελού των οστών M-CSF, G-CSF και GM-CSF συμβάλλουν στην αύξηση του αριθμού των μακροφάγων, των κοκκιοκυττάρων ή και των δύο, αντίστοιχα.

Γρίβας Δημήτριος, Ιατρός
Μετά από τις υποδείξεις της Επίκουρης Καθηγήτριας Μικροβιολογίας, Βελεγράκη Αριστέας
Εργαστήριο Μικροβιολογίας
Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών
Τελευταία αναθεώρηση : 10/5/2006