Το σύστημα του συμπληρώματος είναι ένα πολύπλοκο σύστημα πρωτεϊνών του ορού, που συμβάλλουν στην άμυνα του οργανισμού έναντι των μικροβίων. Κύριες λειτουργίες του συστήματος του συμπληρώματος είναι η οψωνινοποίηση των ξένων μικροοργανισμών και σωματιδίων (δηλαδή, η διευκόλυνση της φαγοκυττάρωσής τους), η κυτταρόλυσή τους και η απομάκρυνση των ανοσοσυμπλεγμάτων από την κυκλοφορία του αίματος. Παράλληλα, διάφορα κλάσματα του συμπληρώματος συμμετέχουν στις διεργασίες της φλεγμονής.

Οι πρωτεΐνες του συστήματος του συμπληρώματος παράγονται κυρίως από το ήπαρ. Εκκρίνονται στον ορό του αίματος σε αδρανή μορφή, και με τον τρόπο αυτό προστατεύεται ο οργανισμός από την καταστροφή των δικών του κυττάρων. Η ενεργοποίηση του συμπληρώματος μπορεί να γίνει με δύο τρόπους: Πρώτον, με τη σύνδεση των αντιγόνων των μικροβίων με τις αντίστοιχες ανοσοσφαιρίνες. Οι ανοσοσφαιρίνες IgM και IgG έχουν την ικανότητα να ενεργοποιούν το συμπλήρωμα, όταν σχηματίζονται τα αντίστοιχα ανοσοσυμπλέγματα (κλασική οδός). Δεύτερον, με την άμεση επαφή με τα μικρόβια, χωρίς τη μεσολάβηση των ανοσοσφαιρινών (εναλλακτική οδός).

Και με τους δύο τρόπους, η ενεργοποίηση του συμπληρώματος έχει ως συνέπεια την έκλυση ενός καταρράκτη βιοχημικών αντιδράσεων, όπου ένα κλάσμα της αλυσίδας ενεργοποιεί άλλα κλάσματα. Τα ενεργοποιημένα κλάσματα ασκούν διάφορες δράσεις. Για παράδειγμα, στο κλάσμα C3b αποδίδεται η διευκόλυνση της φαγοκυττάρωσης των μικροβίων και η απομάκρυνση των ανοσοσυμπλεγμάτων από τα φαγοκύτταρα. Στο κλάσμα C5a αποδίδεται η προσέλκυση των φαγοκυττάρων (χημειοταξία). Στα κλάσματα C3a και C5a αποδίδεται επίσης η έκκριση ισταμίνης από τα μαστοκύτταρα. Η ισταμίνη συμμετέχει στη διεργασία της φλεγμονής, αυξάνοντας την αγγειακή διαπερατότητα στη μικροκυκλοφορία. Και οι δύο οδοί καταλήγουν στη δημιουργία του συμπλέγματος εφόδου μεμβράνης (C5-C9). Πρόκειται για ένα πρωτεϊνικό σύμπλεγμα που έχει την ικανότητα να ανοίγει οπές στη μεμβράνη του βακτηριακού κυττάρου. Οι οπές αυτές διαταράσσουν την ομοιόσταση και το μεταβολισμό του μικροβίου, με αποτέλεσμα το θάνατό του (κυτταρόλυση).

Η ανεξέλεγκτη ενεργοποίηση του συστήματος του συμπληρώματος θα είχε καταστροφικές συνέπειες για τον οργανισμό. Για το λόγο αυτό, στον ορό του αίματος και στη μεμβράνη των κυττάρων του οργανισμού υπάρχουν ουσίες πρωτεϊνικής φύσης, που αναστέλλουν την ενεργοποίηση του συμπληρώματος, παίζοντας το ρόλο ρυθμιστή. Το κληρονομικό αγγειοοίδημα, μια νόσος στην οποία εμφανίζεται απότομα οίδημα κυρίως στα χείλη και τη γλώσσα, οφείλεται σε ανεπάρκεια του αναστολέα της C1 εστεράσης του συμπληρώματος, με αποτέλεσμα την ανεξέλεγκτη ενεργοποίησή του.

Το σύστημα του συμπληρώματος παίζει σημαντικό ρόλο στην παθογένεια του συστηματικού ερυθηματώδους λύκου, της συστηματικής αγγειίτιδας και της σπειραματονεφρίτιδας. Η ανεπάρκεια παραγόντων του συμπληρώματος καθιστά τον οργανισμό ευπρόσβλητο στις λοιμώξεις, κυρίως από πυογόνους κόκκους. Ιδιαίτερα επικίνδυνες είναι οι γενικευμένες λοιμώξεις από τη ναϊσσέρεια της μηνιγγίτιδας και του γονοκόκκου.

Γρίβας Δημήτριος, Ιατρός
Μετά από τις υποδείξεις της Επίκουρης Καθηγήτριας Μικροβιολογίας, Βελεγράκη Αριστέας
Εργαστήριο Μικροβιολογίας
Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών
Τελευταία αναθεώρηση : 10/5/2006