Ο Σχετικός κίνδυνος (ΣΚ, Relative Risk) είναι ένα μέτρο του πόσο ένας συγκεκριμένος παράγοντας (π.χ. το κάπνισμα) επηρεάζει την εμφάνιση μιας νοσολογικής κατάστασης. (π.χ. έμφραγμα του μυοκαρδίου). Όταν ο σχετικός κίνδυνος έχει την τιμή 1 σημαίνει ότι ο παράγοντας που μελετάται δεν έχει καμμιά συμμετοχή στην εμφάνιση του νοσήματος.

Τιμές σχετικού κινδύνου μεγαλύτερες της μονάδας υποδηλώνουν ότι ο παράγοντας που μελετάται παίζει ρόλο στην εμφάνιση του νοσήματος. Για παράδειγμα, όταν λέμε ότι το κάπνισμα έχει σχετικό κίνδυνο 10 για την ανάπτυξη καρκίνου του πνεύμονα, εννοούμε πως ο καπνιστής έχει 10 φορές περισσότερο πιθανότητα να αναπτύξει καρκίνο του πνεύμονα σε σχέση με το μη καπνιστή. Είναι εμφανές πως δεν αποκλείεται η πιθανότητα να αναπτύξει καρκίνο του πνεύμονα ένας μη καπνιστής. Αλλά η σαφής ποσοτική διαφορά στην πιθανότητα εμφάνισης της νόσου μεταξύ καπνιστών και μη καπνιστών είναι εκείνη που υπαγορεύει την ανάγκη αποχής από το κάπνισμα. Ενδεικτικά αναφέρεται πως το παθητικό κάπνισμα στο σπίτι ή την εργασία έχει σχετικό κίνδυνο 1.4 για την ανάπτυξη καρκίνου του πνεύμονα. Ο κίνδυνος αυτός δεν είναι αμελητέος. Ισοδυναμεί με 40% πιθανότητα παραπάνω σε σχέση με κάποιον που ζει και εργάζεται σε περιβάλλον χωρίς καπνό.

Όταν η τιμή του σχετικού κινδύνου έχει τιμή μικρότερη της μονάδας, τότε ο παράγοντας που μελετάται έχει προστατευτικό ρόλο και προλαμβάνει την εμφάνιση του νοσήματος. Τιμή σχετικού κινδύνου 0.5 σημαίνει διπλάσια πιθανότητα εμφάνισης του νοσήματος σε όσους δεν εκτίθενται στον υπο διερεύνηση παράγοντα. Για παράδειγμα ο μητρικός θηλασμός προστατεύει τις γυναίκες από τον καρκίνο του μαστού με σχετικό κίνδυνο περίπου 0.9 (ανάλογα με τη διάρκεια του μητρικού θηλασμού και τον αριθμό των παιδιών που έχουν θηλάσει).

Ο σχετικός κίνδυνος εκφράζει την ισχύ ενός αιτιολογικού παράγοντα να προλάβει ή να προκαλέσει ένα νόσημα, αλλά δεν είναι καλό μέτρο του κινδύνου για ένα πληθυσμό. Το εάν ένα προληπτικό μέτρο είναι εφικτό να εφαρμοστεί εξαρτάται και από τη συχνότητα του νοσήματος. Για παράδειγμα, παρότι το παθητικό κάπνισμα έχει σχετικό κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του πνεύμονα μόνο 1.4, η απαγόρευση του καπνίσματος από τους χώρους εργασίας θα σώσει πολλές ζωές, διότι ο καρκίνος του πνεύμονα είναι σχετικά συχνός, ενώ ο εκτιθέμενος πληθυσμός τεράστιος. Για τη μελέτη της αξίας των προληπτικών μέτρων πρέπει να συνυπολογιστεί και ο απόλυτος κίνδυνος για τον πληθυσμό.

Για τον υπολογισμό του σχετικού κινδύνου, πρέπει να διεξαχθεί μια επιδημιολογική μελέτη και να κατασκευαστεί ο λεγόμενος τετράπτυχος πίνακας, όπως ο παρακάτω. Έστω α+β όσοι εκτέθηκαν στον αιτιολογικό παράγοντα. Από αυτούς οι α εμφάνισαν τη νόσο, ενώ οι β όχι. Έστω επίσης γ+δ όσοι δεν εκτέθηκαν στον αιτιολογικό παράγοντα. Από αυτούς οι γ εμφάνισαν την νόσο, ενώ οι δ όχι. Είναι προφανές ότι β>0, δηλαδή υπάρχουν άτομα που εκτέθηκαν αλλά δεν νόσησαν. Αλλα και γ>0, δηλαδή υπάρχουν άτομα που νόσησαν, χωρίς να έχουν εκτεθεί.

Ο λόγος α/(α+β) εκφράζει τον κίνδυνο ανάπτυξης του νοσήματος σε όσους έχουν εκτεθεί στον αιτιολογικό παράγοντα.

Ο λόγος γ/(γ+δ) εκφράζει τον κίνδυνο ανάπτυξης του νοσήματος σε όσους δεν έχουν εκτεθεί στον αιτιολογικό παράγοντα.

Ο λόγος των δύο τιμών που υπολογίστηκαν εκφράζει πόσο πιο συχνό είναι το νόσημα σε αυτούς που εκτέθηκαν σε σχέση με αυτούς που δεν εκτέθηκαν στον αιτιολογικό παράγοντα, δηλαδή εκφράζει το σχετικό κίνδυνο. Επομένως, ο σχετικός κίνδυνος μπορεί να υπολογιστεί από τη σχέση (α/(α+β)) / (γ/(γ+δ))