Η πρώτη ιατροδικαστική πράξη της ιστορίας ήταν η νεκροψία του Ιουλίου Καίσαρα από τον Αντίσιο, που περιέγραψε 23 τραύματα από νύσσον και τέμνον όργανο και βρήκε το τραύμα που επέφερε το θάνατο. Αντίθετα, η νεκροτομή του J. F. Kennedy υπήρξε μια κακότεχνη ιατροδικαστική πράξη. Συμμετείχαν 3 Ιατροδικαστές, 3 ακτινολόγοι, 2 τεχνίτες και διήρκεσε 4 ώρες. Ωστόσο, δεν βρέθηκε η πύλη εξόδου της δεύτερης βολίδας! Οι σημειώσεις της νεκροτομής καταστράφηκαν και δεν αναφέρθηκαν στην τελική έκθεση 4 συστήματα του οργανισμού.

Η Ιατροδικαστική είναι μια επιστήμη που ασχολείται με την εφαρμογή ειδικών ιατρικών αλλά και εξ άλλων συναφών επιστημών γνώσεων, καθώς και εμπειριών, στην υποβοήθηση του έργου της Δικαιοσύνης.

Είναι μια κύρια ιατρική ειδικότητα στην Ελλάδα, από το 1957. Περίπου 30 είναι οι ειδικευμένοι ιατροδικαστές σε όλη τη χώρα. Οι Ιατροδικαστές απασχολούνται είτε στο Υπουργείο Δικαιοσύνης, είτε στις Ιατρικές Σχολές (Εργαστήρια Ιατροδικαστικής των ΑΕΙ).

Οι Ιατροδικαστικές επιστήμες είναι η Θανατολογία, η Κλινική Ιατροδικαστική, η Εργαστηριακή Ιατροδικαστική, η Δικαστική Παθολογοανατομία, η Δικαστική Ψυχιατρική, η Δικαστική Τοξικολογία, η Δικαστική Ανθρωπολογία και η Δικαστική Οδοντιατρική

Η Ιατροδικαστική ασχολείται και με τα θέματα Ιατρική Ευθύνης και Δεοντολογίας, όπως τις νομικές αρχές που διέπουν την άσκηση της Ιατρικής, τις ηθικές αρχές που διέπουν την άσκηση της ιατρικής, τις σχέσεις του γιατρού προς τα «έξω» και τις σχέσεις του γιατρού με τους συναδέλφους του. Είναι ο μοναδικός κλάδος της Ιατρικής που υπηρετεί ταυτοχρόνως τη Δικαιοσύνη, τις Διωκτικές Αρχές, τις ασφαλιστικές εταιρείες, τα συμφέροντα του πολίτη ή της οικογένειάς του, το δημόσιο συμφέρον και την επιστήμη.

Σήμερα, η επιστήμη αυτή έχει εξελιχθεί σημαντικά. Η δίωξη του εγκλήματος έχει συντελέσει τεράστια πρόοδο και η απονομή της Δικαιοσύνης γίνεται καλύτερα.

Τα προσόντα που απαιτούνται είναι η επιστημονική επάρκεια στο αντικείμενο της ειδικότητας, η καλή γνώση και των άλλων κλάδων της Ιατρικής, αλλά και αρκετές γνώσεις νομικής. Τα χαρακτηριστικά που πρέπει να έχει ο Ιατροδικαστής είναι η παρατηρητικότητα και η καλή μνήμη, το συνδυαστικό πνεύμα, πνεύμα συνεργασίας, άριστο χειρισμό της γλώσσας και ευχέρεια στη συγγραφή των εκθέσεών του, ικανή σωματική δύναμη και μεγάλα ψυχικά αποθέματα.

Ο Ιατροδικαστής δεν είναι Δικαστής ή Αστυνομικός. Ο Ιατροδικαστής ενεργεί με βάση τους ισχύοντες νόμους, με βάση τις Ηθικές του Αρχές και σύμφωνα με τον Κώδικα Δεοντολογίας που διέπει την επιστήμη του.

Όρκος στο ιερό Ευαγγέλιο : «Ορκίζομαι να διενεργήσω με πλήρη αμεροληψία και επιμέλεια και με κάθε μυστικότητα την πραγματογνωμοσύνη που μου ανατέθηκε, έχοντας μοναδικό σκοπό την εξακρίβωση της αλήθειας. Ο Θεός βοηθός μου και το ιερό Ευαγγέλιο» Άρθρο 194 Κωδ. Ποιν. Δικονομίας.

Scottish oath : On soul and conscience (Στην ψυχή και στη συνείδηση).

Στην Αγγλία ορκίζονται : That the facts stated are true to the best of the knowledge of the witness and that there is nothing which is known to be false.

Οι Ηθικές Αρχές δεν είναι καταγεγραμμένες, σαφείς και οριοθετημένες. Δεν είναι αποδεκτές από τον κάθε επαγγελματία του χώρου. Έχουν σαφώς θρησκευτική, φιλοσοφική ή ακόμη και πολιτική προέλευση. Οι Δεοντολογικές Αρχές είναι οι γραπτοί κανόνες που περιγράφουν τις κυριότερες πλευρές της επαγγελματικής συμπεριφοράς και θέτουν τα κριτήρια με τα οποία οι συγκεκριμένοι γιατροί κρίνονται από τους συναδέλφους τους, τους «πελάτες» τους και την κοινωνία στην οποία υπηρετούν.

Ο πρώτος Κώδικας Δεοντολογίας για τους Ιατροδικαστές, διεθνώς, ήταν αυτός της Ένωσης Εγκληματολόγων της Καλιφόρνιας, 50 χρόνια πριν. Στην Ελλάδα δεν υπάρχει Κώδικας Δεοντολογίας για τις Ιατροδικαστικές Επιστήμες.

Οι Κανόνες Δεοντολογίας είναι σχετικά σαφείς. Στις περισσότερες χώρες του κόσμου είναι καταγεγραμμένοι οι ειδικοί κανόνες. Παριστούν τα υψηλότερα πρότυπα για το επάγγελμά μας και κωδικοποιούν την ιδανική επαγγελματική συμπεριφορά.

Στην ερώτηση, αν οι Ιατροδικαστές χρειάζονται ένα ξεχωριστό κώδικα Δεοντολογίας, που θα τους διακρίνει από τους άλλους γιατρούς, η απάντηση είναι ΝΑΙ. Και μάλιστα, ο Κώδικας αυτός θα πρέπει συνεχώς να αξιολογείται, να αναθεωρείται, να συζητείται και να αντιπροσωπεύει κάθε φορά τις ισχύουσες καταστάσεις και την ανάπτυξη των Ιατροδικαστικών Επιστημών.

To tell the truth, the whole truth and nothing but the truth

Είναι πάντοτε δυνατό να απαντάμε στο Δικαστήριο με ναι ή όχι; Η υποχρέωση να λέμε την αλήθεια περιλαμβάνει τη χρήση των όρων «πιθανό, λιγότερο πιθανό, περισσότερο πιθανό»; Ο χρυσός κανόνας είναι να παρουσιάζονται τα ευρήματα γραπτώς ή προφορικώς με ένα τίμιο και αμερόληπτο τρόπο. Να ενεργούμε με αντικειμενικότητα, χωρίς διακρίσεις φυλής, φύλου, σεξουαλικού προσανατολισμού, κοινωνικής θέσης, οικονομικής κατάστασης, ηλικίας, ή πολιτικών πεποιθήσεων. Προσοχή απαιτείται όταν υπάρχει οποιαδήποτε προηγούμενη εμπλοκή, με τα εξεταζόμενα άτομα, οπότε ειδοποιούμε αμέσως την εντολοδότιδα Αρχή.

Εξίσου σημαντικός είναι και ο σεβασμός στα όρια. Ο ιατροδικαστής θα πρέπει να δίνει τη γνώμη του μόνο μέσα στα όρια των γνώσεων και των δυνατοτήτων. Θα πρέπει να εφαρμόζει μεθόδους δοκιμασμένες και που έχουν αξιολογηθεί και να μην χρησιμοποιεί «μυστικές» μεθόδους. Η ιατροδικαστική έκθεση περιλαμβάνει την παρουσίαση των ευρημάτων και τη γνώμη του ιατροδικαστή, με ακριβή και επιστημονικό, αλλά ταυτόχρονα κατανοητό από όλους τους ενδιαφερόμενους, τρόπο. Ο ιατροδικαστής θα πρέπει να έχει το θάρρος να παραδεχτεί το λάθος του, ή να αναθεωρήσει τη γνώμη του, αν υπάρξουν πρόσθετα στοιχεία ή αν ανακαλυφθεί μια καινούργια μέθοδος εξέτασης.

Στην Ιατροδικαστική πρακτική είναι απαραίτητη η διατήρηση πλήρους και αναλυτικού αρχείου από όλες τις εξετάσεις που έγιναν, τις μεθόδους που χρησιμοποιήθηκαν και τα αποτελέσματα, έτσι ώστε αυτός που νομίμως έχει πρόσβαση στα στοιχεία, να μπορεί να επανεξετάσει την υπόθεση. Ο Ιατροδικαστής είναι υπεύθυνος μόνο για τη δουλειά που διενεργεί ο ίδιος και επιβλέπει προσωπικά. Διαφορετικά, θα πρέπει να δηλώνει ότι δεν φέρει την ευθύνη. Η αυτοπρόσωπη διενέργεια της ιατροδικαστικής πράξης είναι υποχρεωτική. Δεν επιτρέπεται να παρίστανται ή να βοηθούν στην εξέταση άτομα άσχετα με την υπόθεση.

Η τεράστια πρόοδος στην Ιατρική και στην τεχνολογία απαιτεί συνεχή, δια βίου εκπαίδευση.

Ο ρόλος του Ιατροδικαστή καθορίζεται από τον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας, Βιβλίο Δεύτερο, Οι Αποδείξεις, Άρθρα 177 έως και 208. Πρέπει να υπάρχει αρμονική συνεργασία με όλους εκείνους που συνεργάζονται στην αντιμετώπιση του εγκλήματος (Διωκτικές Αρχές), χωρίς ό ένας να παρεμβαίνει στο έργο του άλλου. Πολλές φορές ο Ιατροδικαστής έρχεται αντιμέτωπος με τους συναδέλφους του, που κατηγορούνται για παραλείψεις και αμέλειες κατά την άσκηση της δικής τους ειδικότητας. Επίσης, οι συνάδελφοι ιατροί δεν κατανοούν την ανάγκη διατήρησης απορρήτου εκ μέρους του ιατροδικαστή. Για το συμφέρον της Δικαιοσύνης και των πολιτών, αλλά και για τη δική του ασφάλεια, δεν πρέπει να αναζητά τη δημοσιότητα για το πρόσωπό του ή για τις ενέργειές του σε περιπτώσεις, όσο ενδιαφέρουσες και αν είναι αυτές για το κοινό. Εξάλλου, σύμφωνα με το άρθρο 204 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας, μπορεί να διορισθεί με έξοδα των αντιδίκων άλλος ιατροδικαστής, με την ιδιότητα του Τεχνικού Συμβούλου, κατά την πραγματογνωμοσύνη, που διατάσσεται στο πλαίσιο ανάκρισης για κακούργημα.

Η βασικότερη αρχή είναι η εχεμύθεια προς τους συγγενείς, προς το φιλικό του περιβάλλον, προς άλλους συναδέλφους, προς άλλες Αρχές που δεν σχετίζονται με την υπόθεση και προς τους αντιδίκους.

Κατά την κλινική εξέταση ενός ατόμου ο ιατροδικαστής πρέπει να σέβεται την προσωπικότητα του εξεταζομένου, να ζητά, έστω και τυπικώς, τη συγκατάθεσή του για τις διαγνωστικές εξετάσεις στις οποίες τον υποβάλλει και να ακολουθεί τους σχετικούς νόμους, όταν εξετάζεται γυναίκα, παιδί ή διανοητικά ασθενής. Ίσως αυτή η «περίεργη» σχέση Ιατροδικαστή και συγγενών του νεκρού να είναι η δυσκολότερη στην καθημερινή δουλειά του ιατροδικαστή. Δεν θα πρέπει να ανακοινώνει αποτελέσματα κατά την αρχική φάση της υπόθεσης, γιατί μπορεί να υπάρξουν νέα στοιχεία που να ανατρέψουν τα δεδομένα. Οι συγγενείς ζητούν ενημέρωση για τα αίτια του θανάτου, ανακούφιση από τις «ενοχές» τους, προστασία της υγείας των άλλων μελών της οικογένειας, όταν πρόκειται για μεταδοτικό νόσημα ή κληρονομικό, και συμπαράσταση στις κάθε είδους διεκδικήσεις τους

Περιοδικό FISH, Ιούνιος 2003 : "Η Ιατροδικαστική έκθεση μας έδειξε ένα σπάνιο νόσημα του καρδιαγγειακού συστήματος: Υπερτροφική μυοκαρδιοπάθεια. ΔΕΝ προειδοποιεί. Παράκλησή μου είναι όλα τα παιδιά που αγαπούν αυτό το άθλημα-χόμπι να είναι με ταίρι έμπειρο και σημαδούρα, να λένε στους γονείς τους που πάνε και πάνω από όλα να κάνουν εξετάσεις για τυχόν πρόβλημα καρδιάς". Μάρθα, μητέρα του Γιάννη, που έφυγε στα 17 χρόνια του.

Ο Ιατροδικαστής μπροστά στο νεκρό σώμα θα πρέπει να κάνει καλά τη δουλειά του και να φέρεται καλά στους συγγενείς του νεκρού

Περιύβριση νεκρών. Οποίος αφαιρεί αυθαίρετα νεκρό ή μέλη του ή την τέφρα του, από εκείνους που έχουν δικαίωμα να τα φυλάξουν ή ενεργεί πράξεις υβριστικά ανάρμοστες σχετικές με αυτά ή με τάφο, τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι δύο ετών Άρθρο 210 Π.Κ.

Προσβολή της μνήμης νεκρού. Όποιος προσβάλλει τη μνήμη νεκρού με βάναυση ή κακόβουλη εξύβριση ή με συκοφαντική δυσφήμηση (άρθρο 363 ΠΚ) τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι έξι μηνών.

Απαιτείται και σεβασμός στη θρησκεία του νεκρού. Πολλές θρησκείες είναι αντίθετες στη διενέργεια νεκροψίας - νεκροτομής. Δεν επιλέγει ο ιατροδικαστής ποιες περιπτώσεις θα νεκροτομηθούν.

Τέλος, είναι αναγκαία η γνώση των ορίων της Ιατροδικαστικής εξέτασης, για παράδειγμα :

Εντολή από το Αστυνομικό Τμήμα Μεταμόρφωσης για διενέργεια νεκροψίας - νεκροτομής επί πτώματος ανδρός, για διαπίστωση αιτίας και συνθηκών του θανάτου, κατοίκου εν ζωή Μεταμόρφωσης Αττικής. Το πτώμα διακομίστηκε στο Νοσοκομείο Σωτηρία την 7-9-1999 και ώρα 22.30΄. Συμπληρωματικές πληροφορίες : Την 7-9-99 και ώρα 15.00 μετά από σεισμική δόνηση κατέρρευσε τριώροφη πολυκατοικία, όπου διέμενε ο ως άνω, με αποτέλεσμα αυτός να καταπλακωθεί. Αιτία θανάτου του ατόμου : Σύνδρομο καταπλάκωσης συνεπεία σεισμού. Δεν προκύπτει από την ιατροδικαστική εξέταση ότι με το σώμα του προφύλαξε τα παιδιά του που σώθηκαν.

Χαρά Σπηλιοπούλου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια
Διευθύντρια του Εργαστηρίου Ιατροδικαστικής και Τοξικολογίας
Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών
Τελευταία αναθεώρηση : 1/5/2006