Η Ιατροδικαστική είναι μια κύρια ιατρική ειδικότητα που ασχολείται με την εφαρμογή των ειδικών ιατρικών αλλά και άλλων συναφών επιστημονικών γνώσεων και εμπειριών στην υποβοήθηση του έργου της Δικαιοσύνης. Οι Ιατροδικαστικές επιστήμες είναι η Θανατολογία, η Δικαστική Παθολογική Ανατομική, η Δικαστική Τραυματολογία, η Δικαστική Ψυχιατρική, η Δικαστική Τοξικολογία, η Εργαστηριακή Ιατροδικαστική (Βιολογία, Οδοντιατρική, Ανθρωπολογία, Εγκληματολογία) και η Ιατρική Δεοντολογία.

Θάνατος είναι το μοιραίο βιολογικό φαινόμενο κατά το οποίο αναστέλλονται διαδοχικά και οριστικά όλες οι λειτουργίες του οργανισμού, με τελευταίες τις λειτουργίες της αναπνοής και της κυκλοφορίας. Ο θάνατος μπορεί να είναι :

• Φυσικός : Επέρχεται λόγω φυσιολογικής φθοράς του οργανισμού ή από κάποια διαταραχή της κατάστασης ισορροπίας της υγείας.
• Αιφνίδιος : Ταχεία και απρόβλεπτη λήξη της ζωής που οφείλεται σε μη εμφανή παθολογική αιτία, οργανικής ή και λειτουργικής φύσης. Για το γιατρό είναι ο αδιάγνωστος, κλινικά και εργαστηριακά, θάνατος.
• Βίαιος : Επέρχεται λόγω της επίδρασης ενός εξωτερικού παράγοντα που προκάλεσε αποστέρηση ενός στοιχείου απαραίτητου για τη ζωή ή αντίθετα, υπέρμετρη δράση ή προκάλεσε κάκωση ή δηλητηρίαση ή μεταβολή των συνθηκών του περιβάλλοντος.

Τη διαπίστωση του θανάτου, όταν αυτός είναι φυσικός, ακολουθεί ή έκδοση πιστοποιητικού θανάτου. Σε αιφνίδιο ή βίαιο θάνατο γίνεται νεκροτομή. Η νεκροψία-νεκροτομή αποβλέπει στον καθορισμό της αιτίας του θανάτου και του μηχανισμού που τον προκάλεσε (συχνά και στην ταυτοποίηση του νεκρού).

Η αυτοψία του χώρου αφορά τη μετάβαση του ιατροδικαστή, μετά από προφορική ή γραπτή εντολή, στο χώρο που βρέθηκε ένα πτώμα. Μπορεί ο χώρος αυτός να είναι διαφορετικός από το χώρο που πέθανε το άτομο. Μπορεί, επίσης, να απαιτηθούν περισσότερες από μία επισκέψεις. Αναζητούνται στοιχεία για την αιτία θανάτου, τις συνθήκες θανάτου, το χρόνο θανάτου και την ταυτότητα του πτώματος και συλλέγονται πειστήρια από το χώρο. Ο Ιατροδικαστής εξετάζει τον περιβάλλοντα χώρο, τη θέση και τη στάση του πτώματος και την εξέλιξη των πτωματικών φαινομένων. Ασχολείται, ταυτόχρονα, με τη συλλογή των στοιχείων για την ταυτότητα του πτώματος και τη συλλογή άλλων πειστηρίων. Καταγράφει την ημερομηνία και την ώρα της επίσκεψης, ποιος τον διέταξε να πάει, ποιος παρευρίσκεται στην αυτοψία και τις συνθήκες που επικρατούν στο χώρο. Ρωτάει τι στοιχεία έχουν συλλεγεί και ποιο ακριβώς είναι το αίτημα της Αστυνομίας. Ρωτάει πως θα πλησιάσει το πτώμα. Διαπιστώνει το θάνατο, επιβλέπει τη φωτογράφηση του χώρου, εξετάζει τα ρούχα του νεκρού και ελέγχει τα πτωματικά φαινόμενα. Εξετάζει αν υπάρχουν κακώσεις. Ψάχνει το όργανο του εγκλήματος. Κάνει δειγματοληψία κολπικού υγρού κλπ. Συλλέγει τρίχες, ίνες από υφάσματα, κάθε ύποπτο πειστήριο και κηλίδες αίματος. Δεν πρέπει να κάνει βιαστικές εκτιμήσεις και να δώσει βιαστικές απαντήσεις. Δεν θα πρέπει να επηρεάζεται από την αστυνομία και να έχει οποιαδήποτε επαφή με τα ΜΜΕ. Ειδικές περιπτώσεις αυτοψίας αποτελούν ο απαγχονισμός, τα τροχαία ατυχήματα, οι πτώσεις, οι ηλεκτροπληξίες, τα πτώματα σε αποσύνθεση ή απανθράκωση, τα πυροβόλα, οι εκρήξεις, οι μαζικές καταστροφές και οι δηλητηριάσεις.

Οι νεκροτομές διακρίνονται σε εκπαιδευτικές ή ερευνητικές, νεκροτομές για λήψη ιστών και οργάνων για μεταμόσχευση, παθολογοανατομικές και ιατροδικαστικές. Στόχοι νεκροψίας-νεκροτομής είναι η διάγνωση της αιτίας του θανάτου (τελική, ενδιάμεση, αρχική), η εκτίμηση του χρόνου θανάτου, η αναγνώριση του πτώματος και η δειγματοληψία βιολογικών υλικών και πειστηρίων. Κατά τη νεκροψία γίνεται φωτογράφηση και λήψη των δακτυλικών αποτυπωμάτων. Γίνεται περιγραφή των ενδυμάτων και απέκδυση. Περιγράφονται τα πτωματικά φαινόμενα, οι παθολογικές αλλοιώσεις, οι κακώσεις και οι ιατροφαρμακευτικοί χειρισμοί. Γίνεται δειγματοληψία βιολογικών υλικών και λήψη ακτινογραφιών. Κατά τη νεκροτομή γίνεται διάνοιξη όλων των κοιλοτήτων και των οργάνων που περιλαμβάνονται σε αυτές (κεφαλή, θώρακας, κοιλία, ουρογεννητικό σύστημα) και εκτελείται δειγματοληψία βιολογικών υλικών. Στη συνέχεια, παραγγέλλονται εργαστηριακές εξετάσεις, όπως παθολογοανατομικές, τοξικολογικές, βιοχημικές, μικροβιολογικές, αιματολογικές, DNA κλπ

Χαρά Σπηλιοπούλου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια
Διευθύντρια του Εργαστηρίου Ιατροδικαστικής και Τοξικολογίας
Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών
Τελευταία αναθεώρηση : 1/5/2006