Ως ασφυκτικοί θάνατοι χαρακτηρίζονται οι βίαιοι στερητικοί θάνατοι από αποστέρηση οξυγόνου. Η ασφυξία είναι η αποστέρηση του οξυγόνου. Η ανοξία είναι γενικότερος όρος, που εκφράζει την έλλειψη οξυγόνου στα κύτταρα, ανεξάρτητα από την αιτία (έλλειψη παρεχόμενου οξυγόνου, αδυναμία πρόσληψης οξυγόνου ή αδυναμία χρησιμοποίησης οξυγόνου). Υποξία ονομάζεται η μειωμένη προσφορά οξυγόνου στους ιστούς.

Η ανοξία επηρεάζει όλους τους ιστούς και τα κύτταρα, ιδιαίτερα τα εγκεφαλικά που είναι υψηλής διαφοροποίησης, περισσότερο ευαίσθητα και δεν αντέχουν στην πλήρη στέρηση ή έστω και στην παρατεταμένη μείωση του οξυγόνου. Εκδηλώσεις της εγκεφαλικής ανοξίας αποτελούν η απώλεια της συνείδησης, οι σπασμοί και ο θάνατος (4 – 5 λεπτά από την εγκατάσταση της ανοξίας). Σε πρώτη φάση παρατηρείται ελαφρά κυάνωση. Οι αναπνευστικές κινήσεις γίνονται ταχύτερες και βαθύτερες. Είναι πιθανή η εκδήλωση αισθητηριακών διαταραχών. Οι συγκεντρώσεις του CO2 του αίματος αυξάνουν. Σε δεύτερη φάση παρατηρείται έντονη συμφόρηση των σπλάγχνων, εργώδης αναπνοή, θόλωση της διανοίας, διαταραχές της μνήμης, και αύξηση του χρόνου έκλυσης των αντανακλαστικών. Παρατηρούνται διαταραχές στην κρίση και ανωμαλίες στο συναίσθημα (σε εντονότερου βαθμού υποξία). Συνήθης είναι η εμφάνιση αιμορραγικών πετεχειών. Σε τρίτη φάση οι αναπνευστικές κινήσεις γίνονται αραιότερες και επιπόλαιες. Ακολουθούν η απώλεια της συνείδησης, οι σπασμοί, η μυδρίαση και ο θάνατος. Μέχρι την απώλεια της συνείδησης μεσολαβούν 2-3 λεπτά. Μέχρι το θάνατο μεσολαβούν 4-5 λεπτά.

Την εξέλιξη των ασφυκτικών φαινομένων επηρεάζει η μεσολάβηση άλλου μηχανισμού θανάτου (π.χ. ανακοπή). Ο καθορισμός του μηχανισμού του θανάτου και του χρόνου επέλευσής του μπορεί να είναι καθοριστικής σημασίας σε μια ανθρωποκτονία.

Τα νεκροψιακά ευρήματα της ασφυξίας αποτελούν η εκσεσημασμένη κυάνωση του προσώπου, η έντονη διαγραφή των πτωματικών υποστάσεων και οι στικτές αιμορραγικές κηλίδες – πετέχειες στους επιπεφυκότες και στο δέρμα (Tardieu), κυρίως στις ωμοπλάτες και στα πλάγια θωρακικά τοιχώματα.

Παρατηρείται επίσης σκοτεινή ερυθρή χροιά του αίματος και έντονη συμφόρηση των σπλάγχνων (ιδίως των πνευμόνων). Επίσης, παρατηρούνται διάσπαρτες αιμορραγικές κηλίδες με ιδιαίτερη εντόπιση στον υπεζωκότα και την καρδιά, τον εγκέφαλο, τη γλωττίδα και σπανιότερα στο φάρυγγα, το έντερο, το μεσεντέριο και τους νεφρούς.

Ιστολογικά, ανευρίσκεται στους πνεύμονες καταστροφή των κυψελίδων και υπεραιμικά αγγεία. Στις κυψελίδες, αλλά και στους βρόγχους μπορεί να υπάρχει βλεννώδες ή αιματηρό έκκριμα.

Απαγχονισμός είναι ο βίαιος θάνατος που επέρχεται μετά από απαιώρηση του σώματος από το λαιμό με βρόχο, το ελεύθερο άκρο του οποίου συγκρατείται από ένα σταθερό σημείο.

Σημασία στον απαγχονισμό έχουν το είδος και η φύση του βρόχου, η διάταξη του βρόχου γύρω από το λαιμό, το σημείο πρόσδεσης ή ανάρτησης του βρόχου και ο τρόπος απαιώρησης του σώματος (τέλεια – ατελής). Τα αίτια αφορούν αυτοκτονίες, ενώ σπανιότερα γίνεται τυχαία (σε εργάτες, βρέφη, σεξουαλικά ψυχανώμαλους) ή συνιστούν εγκληματικές ενέργειες (βρέφη, παράλυτοι, μεθυσμένοι κλπ.). Ο θάνατος επέρχεται, συνήθως, από την ανοξυγοναιμία του ΚΝΣ (διακοπή τροφοδοσίας του εγκεφάλου με αρτηριακό αίμα ή παρακώλυση επαναφοράς του φλεβικού αίματος, λόγω απόφραξης καρωτίδων και σφαγίτιδων). Αυτό οδηγεί σε απώλεια αισθήσεων, μυϊκή αδυναμία και καθολική απόφραξη των αγγειακών στελεχών (π.χ. απαγχονισμένος με τραχειοστομία). Στο μηχανισμός του θανάτου διακρίνονται τρεις περίοδοι : Στην Α′ περίοδο (των εγκεφαλικών φαινομένων) εμφανίζονται εμβοές των ώτων, φωταψίες, αίσθημα θερμότητας στο κεφάλι, βάρος στα κάτω άκρα και απώλεια της συνείδησης. Στην Β′ περίοδο (των σπασμών) εκλύονται τονικοί και κλονικοί σπασμοί. Στην Γ′ περίοδο (της ασφυξίας) έχουμε χάλαση των σφιγκτήρων, απώλεια ούρων και κοπράνων και γρήγορη επέλευση του θανάτου.

Τα νεκροψιακά ευρήματα από το κεφάλι αντιστοιχούν σε πρόσωπο κυανωτικό, συμπεφορημένο, ελαφρά οιδηματώδες, με βλέφαρα μισάνοιχτα και γλώσσα κυανωτική και προβάλλει του «έρκους» των οδόντων. Διαπιστώνεται η ύπαρξη ασφυκτικών κηλίδων, μέχρι το επίπεδο του βρόχου στο λαιμό, αλλά όχι κάτω από αυτό. Από το λαιμό διαπιστώνεται αποτύπωμα της αγκύλης του βρόχου, περγαμηνοειδούς σύστασης, υπό τη μορφή «αύλακος».

Νεκροτομικά ευρήματα αποτελούν οι υποδόριες αιμορραγικές διηθήσεις, οι θλάσεις ή και ρήξεις επιχώριων μυών (στερνοκλειδομαστοειδούς, μυώδους πλατύσματος) και οι εγκάρσιες ρήξεις του έσω χιτώνα των καρωτίδων (απαγχονισμός «εν ζωή»). Βαρύτερες κακώσεις παρατηρούνται σε ειδικότερες περιπτώσεις (π.χ. απαγχονισμός μετά από πτώση εξ ύψους). Τα κατάγματα των θυρεοειδικών χόνδρων του λάρυγγα και του υοειδούς οστού είναι εξαιρετικά σπάνια.

Ιατροδικαστικά προβλήματα αποτελούν το αν είναι πράγματι αιτία θανάτου ο απαγχονισμός, αν πρόκειται περί εγκλήματος, αυτοκτονίας ή τυχαίου γεγονότος και αν είναι δυνατή η εκδοχή του τυχαίου απαγχονισμού και πότε υποστηρίζεται.

Στραγγαλισμός είναι ο βίαιος θάνατος που επέρχεται μετά από περίσφιξη του λαιμού με βρόχο ή με τα χέρια. Κύριο αίτιο είναι οι εγκληματικές ενέργειες. Τα τυχαία περιστατικά είναι εξαιρετικά σπάνια και ακόμη σπανιότερα παρατηρείται σε αυτοκτονίες. Ο μηχανισμός θανάτου είναι περίπου ίδιος με αυτόν του απαγχονισμού. Τα νεκροψιακά ευρήματα είναι τα χαρακτηριστικά της ασφυξίας. Σε στραγγαλισμό με τα χέρια, τα αποτυπώματα των δακτύλων και των νυχιών εμφανίζονται ως εκδορές, παράλληλα φερόμενες προς τον επιμήκη άξονα του λαιμού. Σε στραγγαλισμό με βρόχο τα αντίστοιχα αποτυπώματα εμφανίζονται ως εκδορές, κάθετα φερόμενες προς τον επιμήκη άξονα του λαιμού

Νεκροτομικά παρατηρούνται αιμορραγικές διηθήσεις στον υποδόριο ιστό και τους μυς. Συχνά ευρήματα είναι τα κατάγματα των χόνδρων του λάρυγγα και του υοειδούς οστού. Έκδηλη είναι η συμφόρηση των σπλάγχνων (πνεύμονες, ήπαρ, νεφροί). Επίσης, παρατηρούνται στικτές αιμορραγικές κηλίδες στον υπεζωκότα και το περικάρδιο.

Ιστολογικά ευρήματα αποτελούν το αιμορραγικό οίδημα των πνευμόνων και οι μακροσκοπικές και μικροσκοπικές αιμορραγικές διηθήσεις των μυών του λαιμού.

Ιατροδικαστικά προβλήματα που ανακύπτουν είναι το αν πρόκειται περί στραγγαλισμού, ποιά είναι η αιτία του θανάτου, αν πρόκειται περί εγκλήματος ή κάποιας άλλης περίπτωσης και η αξιολόγηση των στικτών αιμορραγιών στους επιπεφυκότες και των κακώσεων, ιδίως στην περιοχή του λαιμού. Αναζητείται το κάταγμα του υοειδούς οστού. Αξιολογούνται όλα τα ευρήματα, και ιδιαίτερα το είδος και η βαρύτητα των κακώσεων του θύματος. Οι περισσότερες περιπτώσεις είναι από εγκληματική ενέργεια, υπάρχουν όμως περιπτώσεις τυχαίου στραγγαλισμού (π.χ. σε ερωτική περίπτυξη ή περιτύλιξη με γραβάτα) και εξαιρετικά σπάνιες περιπτώσεις αυτοκτονιών.

Η πνιγμονή από αποφραξη των εξωτερικών στομίων αφορά κυρίως τυχαία περιστατικά (π.χ. σε επιληπτικούς, σε νεογνά ή βρέφη κατά το θηλασμό, σε άτομα υπό την επήρεια κατασταλτικών του ΚΝΣ). Η εγκληματική ενέργεια είναι ιδιαίτερα συχνή σε βρεφοκτονίες, ενώ οι αυτοκτονίες είναι εξαιρετικά σπάνιες.

Παρατηρούνται τα ίδια νεκροψιακά ευρήματα με αυτά της ασφυξίας. Είναι δυνατή η παρατήρηση ορισμένων χαρακτηριστικών κακώσεων, ιδιαίτερα γύρω από τους ρώθωνες και το στόμα. Τα νεκροτομικά ευρήματα είναι μη ειδικά. Μπορεί να παρατηρηθεί οίδημα των πνευμόνων με περιοχές ατελεκτασικές ή και άλλες εμφυσηματικές ή περισσότερο εκτεταμένες συμφορητικές περιοχές. Δεν πρέπει να παραλείπεται η αναζήτηση των ασφυκτικών κηλίδων σε όλα τα σπλάγχνα.

Η πνιγμονή από απόφραξη των εσωτερικών στομίων των αεροφόρων οδών είναι κυρίως τυχαία (σε άτομα υπό την επήρεια φαρμάκων κατασταλτικών του ΚΝΣ, σε άτομα με παθήσεις του ΚΝΣ, σε νεογνά, βρέφη, νήπια και σε άτομα με ξαφνική διαταραχή της αναπνευστικής λειτουργίας). Οι εγκληματικές ενέργειες είναι σπανιότερες, αλλά όχι ασυνήθεις (κυρίως βρεφοκτονίες).

Παρατηρούνται τα ίδια νεκροψιακά και νεκροτομικά ευρήματα, όπως σε όλες τις περιπτώσεις ασφυξίας Γίνεται ανεύρεση και προσδιορισμός του αιτίου που προκάλεσε την πνιγμονή (ξένο σώμα).

Το οίδημα του λάρυγγα παρατηρείται σε αλλεργικές αντιδράσεις (π.χ. από λήψη διαφόρων φαρμάκων, όπως πενικιλλινών), σε φλεγμονές του ρινοφάρυγγα και της εισόδου του λάρυγγα (π.χ. διφθερίτιδα, λοιμώδης μονοπυρήνωση) και σε κάκωση στην πρόσθια επιφάνεια του τραχήλου.

Παρατηρούνται τα ίδια νεκροψιακά και νεκροτομικά ευρήματα με αυτά της ασφυξίας. Νεκροτομικά αναζητείται και προσδιορίζεται η αιτία που προκάλεσε το οίδημα.

Η συμπίεση του θωρακικού τοιχώματος προκαλείται από κατάρρευση κτηρίων, από βιαστική κένωση σταδίου και από τροχαία ή εργατικά ατυχήματα. Πιο σπάνιες αιτίες είναι οι ανθρωποκτονίες (βιασμοί, βρεφοκτονίες).

Παρατηρούνται τα συνήθη νεκροψιακά ευρήματα και σημεία της ασφυξίας (πιο εμφανή στο πρόσωπο). Νεκροτομικά, παρατηρούνται κακώσεις διάφορου είδους και βαρύτητας (π.χ. αιμορραγίες στο λαιμό, στους μυς του θώρακα), πιθανόν κατάγματα (ιδίως των πλευρών), και είσοδος ξένων σωμάτων στις αναπνευστικές οδούς. Οι επιβιώσαντες από μια τέτοια «ισχυρή συμπίεση» μπορεί να καταλήξουν αργότερα από νεφρική ανεπάρκεια (ολιγουρία, ανουρία και τελικά θάνατος). Αξιόλογο εργαστηριακό εύρημα είναι η παρουσία λευκώματος στα ούρα (μυοσφαιρίνη).

Χαρά Σπηλιοπούλου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια
Διευθύντρια του Εργαστηρίου Ιατροδικαστικής και Τοξικολογίας
Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών
Τελευταία αναθεώρηση : 1/5/2006