Οι μύκητες έχουν ευρεία κατανομή στη φύση (αέρας, νερό, χώμα, οργανική ύλη υπό αποσύνθεση). Οι γνωστοί μύκητες είναι περίπου 400.000. Είναι ευκαρυωτικοί οργανισμοί με υψηλή κυτταρική οργάνωση. Είναι αυστηρά αερόβιοι, αλλά μπορούν να ζήσουν και με μειωμένο O2 ή απουσία Ο2. Είναι οργανισμοί χημειοτροφικοί και μη-φωτοσυνθετικοί. Η λέξη "μύκης" στα αρχαία ελληνικά σήμαινε κομβίο. Μυκητίαση είναι η νόσος που προκαλείται από μύκητες, ενώ μυκητολογία είναι η επιστήμη που μελετά τους μύκητες.

Σημαντικές εξελίξεις συνέβησαν στη μυκητολογία κατά την τελευταία δεκαετία. Οι μυκητιάσεις αυξήθηκαν, λόγω αύξησης του αριθμού των ανοσοκατασταλμένων ασθενών. Νέα αντιμυκητιακά φάρμακα ανακαλύφθηκαν και αναπτύχθηκε μεθοδολογία ελέγχου της ευαισθησίας στα αντιμυκητιακά φάρμακα. Παράλληλα, αναπτύχθηκε αντοχή σε αυτά.

Οι μύκητες κατατάσσονται μορφολογικά σε :

• Ζυμομύκητες ή ζύμες

• Νηματοειδείς ή μυκηλιακούς

• Δίμορφους

Οι ζυμομύκητες είναι μονοκυττάριοι οργανισμοί. Μακροσκοπικά σχηματίζουν λείες αποικίες, που μοιάζουν με των βακτηρίων. Μικροσκοπικά παρατηρούνται οβάλ ή σφαιρικά βλαστοκύτταρα, διαμέτρου 3-15 µm, που πολλαπλασιάζονται με εκβλάστηση και παράγουν ψευδοϋφές.

Οι νηματοειδείς ή μυκηλιακοί είναι πολυκυττάριοι οργανισμοί. Μακροσκοπικά, έχουν επιφάνεια βαμβακοειδή, κοκκιώδη ή βελουδοειδή. Παράγουν χρωστική. Μικροσκοπικά, παρατηρούνται υφές διαμέτρου 2-10 µm. Παράγουν σπόρια, που ονομάζονται κονίδια.

Οι δίμορφοι μύκητες, υπό διαφορετικές συνθήκες (θερμοκρασία 37°C ή 25°C, CO2, βιταμίνες, αμινοξέα), αναπτύσσονται σε μορφή ζυμομύκητα (37° C ) ή νηματοειδούς μύκητα (25°C). Οι νηματοειδείς μύκητες σχηματίζουν υφές :

Το μυκήλιο μπορεί να είναι :

• α. βλαστικό
• β. αέριο
• γ. κυστίδια ασπεργίλλου

Οι υφές μπορεί να είναι :

• α. με διαφραγμάτια (αληθείς υφές)
• β. χωρίς διαφραγμάτια (κοινοκυττάριες)

Ανάλογα με τη μορφολογία διακρίνονται σε

• γ. κτενοειδείς, σπειροειδείς
• δ. ρακετοειδείς

Πόσες περιφερειακές υφές υπάρχουν στην αποικία νηματοειδούς μύκητα μετά 48ωρη επώαση στους 37°C; 388! Αυτός ο αριθμός περιφερειακών υφών διπλασιάζεται κάθε μια ώρα περίπου.

Οι μύκητες αποτελούνται από το έλυτρο (μόνο μερικοί μύκητες), το κυτταρικό τοίχωμα, την κυτταρική μεμβράνη, το κυτταρόπλασμα, τον πυρήνα, την πυρηνική μεμβράνη, τον πυρηνίσκο, το ενδοπλασματικό δίκτυο, μιτοχόνδρια, κενοτόπια κ.α. Το έλυτρο είναι ένας πολυσακχαρίτης. Συμβάλλει στην αντοχή στη φαγοκυττάρωση, και για το λόγο αυτό θεωρείται λοιμογόνος παράγοντας. Υπάρχει μόνο σε μερικούς μύκητες, όπως ο Cryptococcus neoformans (ελυτροφόρος ζυμομύκητας). Το κυτταρικό τοίχωμα έχει αντιγονική δράση. Αποτελείται από πολυεπίπεδη (περίπου 90% πολυσακχαρίτες, όπως εξόζη και πολυμερή εξοζαμίνης, και 10% πρωτεΐνες και λιποπρωτεΐνες). Συμβάλλει στο σχήμα, την αντοχή και στην προστασία από το ωσμωτικό shock.

Κύριοι πολυσακχαρίτες μυκητιακού κυτταρικού τοιχώματος :

Ο τύπος και το είδος των πολυσακχαριτών διαφέρει ανάλογα με την ομάδα που ανήκει ο μύκητας.

Η κυτταρική μεμβράνη αποτελείται από δύο επίπεδα. Περιέχει φωσφολιπίδια και στερόλες (εργοστερόλη, ζυμοστερόλη). Συμβάλλει στην προστασία κυτταροπλάσματος, την ωσμωτική ρύθμιση και διευκολύνει τη σύνθεση του ελύτρου και του κυτταρικού τοιχώματος.

Τα σπόρια είναι τα αναπαραγωγικά όργανα των μυκήτων. Κατά τη σεξουαλική αναπαραγωγή σχηματίζονται τα σεξουαλικά σπόρια. Κατά την ασεξουαλική αναπαραγωγή σχηματίζονται τα ασεξουαλικά σπόρια. Κατά την παρασεξουαλική αναπαραγωγή λαμβάνει χώρα ανταλλαγή γενετικού υλικού.

Τα σεξουαλικά σπόρια διακρίνονται σε :

• ζυγοσπόρια

• ασκοσπόρια

• βασιδιοσπόρια

• ωοσπόρια (μύκητες μη-παθογόνοι για τον άνθρωπο)

Τα ασεξουαλικά σπόρια διακρίνονται σε

• αρθροσπόρια
• βλαστοσπόρια
• χλαμυδοσπόρια
• μακροκονίδια
• μικροκονίδια
• σποραγγειοσπόρια

Η ταξινομική κατάταξη των μυκήτων στηρίζεται κυρίως στον τύπο του παραγόμενου σεξουαλικού σπορίου. Για το φύλο, την κλάση, την τάξη και την οικογένεια χρησιμοποιούνται οι καταλήξεις -mycota, -mycetes, -ales και -ceae αντιστοίχως. Επίσης καθορίζονται το γένος (π.χ. Candida) και το είδος (π.χ. albicans). Η κλάση ορίζεται με βάση το σεξουαλικό σπόριο (ζυγοσπόριο/ζυγομύκητες. βασιδιοσπόριο/βασιδιομύκητες, ασκοσπόριο/ασκομύκητες, απουσία ή άγνωστο/δευτερομύκητες ή “Fungi Imperfecti”).

Οι μυκητιάσεις διακρίνονται σε :

• επιπολής (τρίχες, δέρμα, νύχια)
• υποδόριες
• συστηματικές (ενδημικές)
• ευκαιριακές

Η οικολογία των μυκήτων σε σχέση με την πρόκληση νόσων στον άνθρωπο. Οι μύκητες θα μπορούσαν να διακριθούν σε φίλιους και εχθρικούς. Οι φίλιοι μύκητες παράγουν αντιβιοτικά, ένζυμα και παρασιτοκτόνα, βοηθούν στο καθαρισμό των θαλάσσιων υδάτων από το πετρέλαιο και συμμετέχουν στη βιομηχανία τροφίμων και ποτών, την παραγωγή σοκολάτας, στα ποτά τύπου Cola και τη βιομηχανία ρούχων. Οι εχθρικοί μύκητες συμβάλλουν στην καταστροφή του δομικού υλικού και προκαλούν αλλεργίες, δερματοπάθειες και πνευμονοπάθειες, όπως η νόσος των κτιρίων.

Για τον έλεγχο των λοιμώξεων στο νοσοκομείο είναι απαραίτητη η μεταφορά των ασθενών υψηλού κινδύνου σε ασφαλή χώρο. Η επιτροπή λοιμώξεων θέτει τις προδιαγραφές ασφαλείας για τον έλεγχο των λοιμώξεων.

Μυκοτοξίνες. O Aspergillus flavus παράγει αφλατοξίνη. Ο μύκητας Penicillium παράγει ωχρατοξίνη, πατουλίνη, τενιτρεμίνη και τοξίνη PR

Αριστέα Βελεγράκη
Επικ. Καθηγήτρια Μικροβιολογίας
Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών
Τελευταία αναθεώρηση : 1/1/2006