Σε ηλικιωμένα άτομα που πάσχουν από πολλά νοσήματα και λαμβάνουν πλήθος φαρμάκων, είναι πολύ εύκολο να διαταραχθεί η μεταβολική ισορροπία του εγκεφάλου από διάφορα αίτια και να εκδηλωθεί μια κατάσταση που χαρακτηρίζεται οργανικό ψυχοσύνδρομο. Κύρια χαρακτηριστικά του οργανικού ψυχοσυνδρόμου είναι η απότομη εμφάνιση, η κυμαινόμενη ένταση των συμπτωμάτων και η συσχέτιση με κάποια οργανική παράμετρο. Άλλοι όροι που χρησιμοποιούνται είναι οξύ ψυχωσικό σύνδρομο με διαταραχή των γνωστικών λειτουργιών και ο λατινικός όρος delirium.

Οι γνωστικές λειτουργίες που διαταράσσονται είναι ο προσανατολισμός στο χώρο και το χρόνο, η εγρήγορση, η προσοχή, η μνήμη και το συναίσθημα. Ο ασθενής μπορεί να παρουσιάζει βυθιότητα ή αντιθέτως έντονη ψυχοκινητική δραστηριότητα. Παρατηρείται αμηχανία, άγχος και ευερεθιστότητα που συχνά γίνεται επιθετικότητα. Εμφανίζονται διαταραχές του κύκλου εγρήγορσης-ύπνου που αρκετές φορές διακόπτεται από έντονους εφιάλτες. Συχνή είναι η εμφάνιση ψευδαισθήσεων και παραληρήματος που συχνά γίνεται ασυναρτησία. Ο εμπύρετος ασθενής, για παράδειγμα, μπορεί να θεωρεί ότι «φλέγεται το κτίριο». Οι αντιδράσεις του ασθενούς γενικά είναι απρόβλεπτες. Μπορεί να δυσκολεύεται να αναγνωρίσει οικεία του πρόσωπα. Η κατάσταση μπορεί να διακόπτεται από «φωτεινά» διαλείμματα διαύγειας.

Η κύρια διαφορά με τη σχιζοφρένεια είναι ότι η τελευταία αντιστοιχεί σε μια χρόνια κατάσταση με υφέσεις και εξάρσεις. Αντίθετα, η εμφάνιση του οργανικού ψυχοσυνδρόμου είναι απότομη. Εντούτοις, το προηγούμενο ιστορικό ψυχικής νόσου ενισχύει την πιθανότητα εκδήλωσης του.

Αναρίθμητοι είναι οι παράγοντες που μπορεί να συντελέσουν στην εκδήλωση της κατάστασης αυτής μόνοι ή συνηθέστερα σε συνδυασμό. Ενδεικτικά αναφέρουμε την προηγηθείσα χειρουργική επέμβαση, μια λοίμωξη (π.χ. ουρολοίμωξη ή πνευμονία) ή ένα απλό εμπύρετο επεισόδιο, τη λήψη ενός νέου φαρμάκου, τη λήψη αλκοόλ ή τοξικών ουσιών, αφυδάτωση, ηλεκτρολυτικές διαταραχές, αρχόμενη νόσος Alzheimer κ.α.

Για τη διάγνωση απαιτείται προσεκτική λήψη ιατρικού ιστορικού με αναφορά και σε λήψη φαρμάκων ή ουσιών. Μια πλήρης κλινική εξέταση μπορεί να εντοπίσει το πρόβλημα (π.χ. μια παραμελημένη ουρολοίμωξη στην οποία ο ασθενής αντιδρά μόνο με σύγχυση). Απαιτείται νευρολογική εκτίμηση και ένας τυπικός εργαστηριακός έλεγχος. Η ψυχιατρική εκτίμηση πρέπει να είναι ενδελεχής. Η διαταραχή των γνωστικών λειτουργιών μπορεί να ανιχνευθεί με μια προτυποποιημένη δοκιμασία που ονομάζεται Mini-mental State Examination (βραχεία εξέταση ψυχονοητικών λειτουργιών)

Η αντιμετώπιση πρέπει να είναι κατά βάση αιτιολογική. Όταν υπάρχει έντονη ψυχοκινητική διέγερση μπορούν να χρησιμοποιηθούν αντιψυχωσικά φάρμακα (π.χ. αλοπεριδόλη) στην ελάχιστη δυνατή δοσολογία. Σε θαλάμους νοσηλείας πρέπει να καταβάλλεται κάθε προσπάθεια να διατηρεί ο ασθενής τον προσανατολισμό του στον τόπο και το χρόνο χρησιμοποιώντας απλά μέσα (ρολόι, ημερολόγιο, αποφυγή απότομων αφυπνίσεων από το νοσηλευτικό προσωπικό, τήρηση του ωραρίου επισκέψεων κ.α.)