Οι παραρρίνιοι χώροι είναι αεροφόρες κοιλότητες που κατασκηνούν στα οστά του κρανίου και έρχονται σε επικοινωνία, μέσω πόρων, με το εσωτερικό της ρινικής κοιλότητας. Οι παραρρίνιοι κόλποι είναι τα ιγμόρεια, οι μετωπιαίοι κόλποι, οι ηθμοειδείς κυψέλες και ο μονήρης σφηνοειδής κόλπος.

Η οξείαπαραρρινοκολπίτιδα αντιστοιχεί σε οξεία φλεγμονή ενός κόλπου. Ανάλογα με το ποιος κόλπος νοσεί μιλούμε για οξεία ιγμορείτιδα, οξεία μετωπιαία κολπίτιδα, οξεία ηθμοειδίτιδα και οξεία σφηνοειδίτιδα. Αν το νοσογόνο αίτιο παρατείνει την παρουσία του, τότε οι παραρρινοκολπίτιδες χαρακτηρίζονται χρόνιες. Η φλεγμονή όλων των παραρρίνιων κόλπων μαζί αποδίδεται με τον όρο πανκολπίτιδα.

Στις περισσότερες περιπτώσεις κάποιο αίτιο αποφράσσει οξέως ή χρονίως τον πόρο με τον οποίο παροχετεύεται ένας κόλπος στη ρινική κοιλότητα. Η απόφραξη οδηγεί σε ελλιπή αερισμό του κόλπου, ελλιπή παροχέτευση των εκκρίσεων και συνθήκες στάσης που ευνοούν την ανάπτυξη μικροβίων. Μερικά από τα συνήθη αίτια παραρρινοκολπίτιδας, επομένως, είναι : το κοινό κρυολόγημα (οξεία ρινίτιδα), άλλες λοιμώξεις του ανώτερου αναπνευστικού (φαρυγγίτιδα, αμυγδαλίτιδα), η σκολίωση του ρινικού διαφράγματος, οι υπερτροφικές αδενοειδείς εκβλαστήσεις, η αλλεργική ρινίτιδα, η εισρόφηση νερού κατά τις καταδύσεις, τα ξένα σώματα και οι οδοντογενείς λοιμώξεις (οι ρίζες των οπισθίων δοντιών της άνω γνάθου γειτνιάζουν με το τοίχωμα του ιγμορείου).

Για την ανάπτυξη της παραρρινοκολπίτιδας ευθύνονται συγκεκριμένοι μικροοργανισμοί. Σε ένα ποσοστό η παραρρινοκολπίτιδα είναι ιογενούς αιτιολογίας. Σε ένα άλλο ποσοστό είναι μικροβιακής αιτιολογίας, Τα συνηθέστερα μικρόβια που εμπλέκονται στην οξεία παραρρινοκολπίτιδα είναι τα εξής : Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae, Branhamella catarrhalis, Staphylococcus aureus, Streptococcus pyogenes, αναερόβια μικρόβια. Τα αναερόβια συμμετέχουν κυρίως στην ιγμορείτιδα οδοντογενούς προέλευσης.

Τα κύρια συμπτώματα μιας παραρρινοκολπίτιδας είναι η ρινική συμφόρηση, το πυώδες ρινικό εκκριμα, η αδιαθεσία και η δεκατική πυρετική κίνηση. Ο πόνος στην ιγμορείτιδα εντοπίζεται στην άνω γνάθο και επιτείνεται με την απότομη κίνηση της κεφαλής. Στην ιγμορείτιδα ο πόνος είναι δυνατόν να αντανακλά στα οπίσθια δόντια της άνω γνάθου. Στην ηθμοειδίτιδα ο πόνος εντοπίζεται ανάμεσα στα μάτια, κοντά στη ρίζα της μύτης. Στη μετωπιαία κολπίτιδα ο πόνος εντοπίζεται στην περιοχή του υπερόφρυου τόξου (περίπου στο ύψος των φρυδιών). Στη σφηνοειδίτιδα, που διαγιγνώσκεται σχετικά δύσκολα, ο πόνος εντοπίζεται στο εσωτερικό της κεφαλής, βαθιά πίσω από τα μάτια, και είναι δυνατόν να αντανακλά στην κροταφική χώρα. Η αντίστοιχη περιοχή πάνω από τον κόλπο που πάσχει αντιδρά επώδυνα στην πίεση ή την επίκρουση. Το οίδημα του κάτω βλεφάρου είναι συχνό σε ιγμορείτιδα, ενώ το οίδημα του άνω βλεφάρου είναι συχνό σε ηθμοειδίτιδα και μετωπιαία κολπίτιδα.

Για τη διάγνωση, εκτός από τη χαρακτηριστική κλινική εικόνα, σημαντική βοήθεια προσφέρει η διαφανοσκόπηση (διαφορετική διαφάνεια στο φως του πάσχοντος κόλπου σε σχέση με τον υγιή) και ο ακτινογραφικός έλεγχος. Στην ακτινογραφία των παραρρινίων η παρουσία παραρρινοκολπίτιδας τεκμηριώνεται με τη θολερότητα του κόλπου, την παρουσία υδραερικού επιπέδου και την παρουσία πεπαχυσμένου βλεννογόνου. Σε δυσδιάγνωστες περιπτώσεις και κυρίως για τη διάγνωση επιπλοκών μπορεί να χρειαστεί τομογραφικός έλεγχος των οστών του κρανίου.

Οι επιπλοκές μιας παραμελημένης παραρρινοκολπίτιδας είναι πολλές, αλλά σήμερα έχουν περιοριστεί αισθητά με την έγκαιρη χρήση των αντιβιοτικών. Η ανάπτυξη του μικροβίου μπορεί να προκαλέσει οστική λύση και επέκταση της φλεγμονής σε γειτονικούς χώρους. Μπορεί να δημιουργηθεί οστεομυελίτιδα, υποπεριοστικό απόστημα, επέκταση της φλεγμονής στον οφθαλμικό βολβό με πάρεση οφθαλμικών νεύρων, θρομβοφλεβίτιδα του σηραγγώδους κόλπου, μηνιγγίτιδα, ακόμη και εγκεφαλικό απόστημα. Τονίζεται ότι οι επιπλοκές αυτές σήμερα είναι σπάνιες. Πιο συχνή είναι η επέκταση της φλεγμονής στο ανώτερο ή και κατώτερο αναπνευστικό (φαρυγγίτιδα, αμυγδαλίτιδα, βρογχίτιδα).

Για τη θεραπεία μιας οξείας παραρρινοκολπίτιδας απαιτείται θεραπεία με αντιβιοτικά. Διαδεδομένοι είναι οι συνδυασμοί αμοξυκιλλίνης-κλαβουλανικού οξέος και αμπικιλλίνης-σουλμπαλακτάμης. Τα αντιβιοτικά πρέπει να χορηγηθούν για διάστημα δύο εβδομάδων. Παράλληλα πρέπει να εφαρμόζονται πλύσεις με φυσιολογικό ορό και τοπικά αποσυμφορητικά για καλύτερη παροχέτευση των ρινικών εκκρίσεων. Αναλόγως χρησιμοποιούνται παυσίπονα και αντιπυρετικά. Όταν τα επεισόδια οξείας παραρρινοκολπίτιδας πληθύνουν ή όταν αυτή δεν θεραπεύεται επαρκώς, τότε θεωρούμε πως η κατάσταση μεταπίπτει σε χρονιότητα. Για τη χρόνια ιγμορείτιδα απαιτείται θεραπεία με αντιβιοτικά τουλάχιστον για 4 εβδομάδες. Μπορεί να χρειαστεί παρακέντηση του πάσχοντος κόλπου και λήψη δείγματος για καλλιέργεια και εντοπισμό του υπεύθυνου μικροοργανισμού. Μπορεί να χρειαστεί να κατευθυνθεί η θεραπεία στην άρση του αιτιολογικού παράγοντα που προκαλεί τα επανειλημμένα επεισόδια παραρρινοκολπίτιδας (αφαίρεση αδενοειδών εκβλαστήσεων, θεραπεία σκολίωσης ρινικού διαφράγματος, θεραπεία υπεύθυνου δοντιού κλπ). Όταν όλες οι προσπάθειες έχουν αποτύχει μπορεί να εφαρμοστούν σωληνίσκοι ή ρινοαντροστομία, για τον αερισμό του πάσχοντος κόλπου και τις τακτικές πλύσεις του. Τελευταία λύση αποτελούν επεμβάσεις, απλές οι ριζικές, που εφαρμόζονται στους πάσχοντες κόλπους και λύνουν το πρόβλημα οριστικά (π.χ. επέμβαση Caldwell-Luc για τη θεραπεία της χρόνιας ιγμορείτιδας). Είναι ευνόητο ότι στις ριζικές επεμβάσεις αυξάνεται και η πιθανότητα επιπλοκών.