Τα στάδια της σεξουαλικής πράξης περιλαμβάνουν

• Τη φάση της διέγερσης (ερεθισμός)
• Tο plateau
• Tη φάση του οργασμού
• Tη φάση της ύφεσης

Η αρχική διέγερση ή ερεθισμός καθορίζεται κυρίως από ψυχολογικές παραμέτρους. Κατά την αντίδραση ερεθισμού που οδηγεί σε plateau δημιουργείται αγγειακή υπεραιμία, δηλαδή τα αγγεία γεμίζουν με αίμα με αποτέλεσμα την στύση στον άνδρα και την υπεραιμία των χειλέων του αιδοίου και της κλειτορίδας στη γυναίκα. Η οργασμική αντίδραση περιλαμβάνει εκσπερμάτωση στον άνδρα και συσπάσεις των ανάλογων μυών του περινέου τόσο στον άνδρα όσο και στη γυναίκα.

Η ύφεση είναι η σταδιακή επάνοδος στην φυσιολογική σωματική κατάσταση. Να σημειωθεί ότι ενώ στον άνδρα μετά τον οργασμό παρατηρείται φυσιολογικά μια ανερέθιστη περίοδος (που μπορεί να ποικίλει από λίγα λεπτά έως πολλές ώρες) στην γυναίκα δεν παρατηρείται αυτό με αποτέλεσμα την δυνατότητα βίωσης πολλαπλών οργασμών μέχρι να επέλθει η περίοδος ύφεσης.

Α. Ψυχοσεξουαλική δυσλειτουργία

Στον Άνδρα

Υπάρχουν δύο καταστάσεις συχνές στον άνδρα:

• η στυτική δυσλειτουργία και
• οι διαταραχές εκσπερμάτωσης

Η στυτική δυσλειτουργία (ανικανότητα) είναι η αδυναμία επίτευξης ή διατήρησης στύσης επαρκούς για ικανοποιητική συνουσία. Οι αιτίες αυτής της διαταραχής μπορεί να είναι ψυχολογικές, οργανικές ή και τα δύο. Συνήθως είναι ψυχογενούς αιτιολογίας και σε μεγάλο ποσοστό μπορεί να θεραπευτεί ικανοποιητικά με την χρήση κατάλληλων συμπεριφορικών μέτρων.

Οι διαταραχές εκσπερμάτωσης περιλαμβάνουν την πρόωρη εκσπερμάτωση, την ανικανότητα εκσπερμάτωσης και την παλίνδρομη εκσπερμάτωση (εκσπερμάτωση μπορεί να υπάρχει και σε ανικανότητα). Αιτιολογικοί παράγοντες των διαταραχών αυτών περιλαμβάνουν:

• Έλλειψη γνώσεων - εμπειρίας σχετικά με τη σεξουαλική πράξη
• Ενδοψυχικοί παράγοντες (άγχος, ενοχή, κατάθλιψη)
• Δυσκολία στις διαπροσωπικές σχέσεις (προβλήματα γάμου, μη ανταπόκριση του συντρόφου)

Οι οργανικές αιτίες περιλαμβάνουν διαταραχή της νεύρωσης (συνήθως μετά από χειρουργική επέμβαση ή τραυματισμό) και ανεπιθύμητες ενέργειες φαρμάκων.

Στη Γυναίκα

Στις γυναίκες οι δύο συχνότεροι τύποι σεξουαλικής δυσλειτουργίας είναι

• ο κολεόσπασμος
• η ψυχρότητα

Στον κολεόσπασμο παρατηρείται ακούσιος σπασμός των μυών του περινέου όταν υπάρξει οποιοσδήποτε ερεθισμός της περιοχής, με αποτέλεσμα η γυναίκα να προσπαθεί να αποφύγει την διείσδυση λόγω πόνου. Να σημειωθεί ότι σεξουαλική ανταπόκριση και υπεραιμία μπορεί να υπάρχουν και ο οργασμός μπορεί να επιτυγχάνεται μέσω κλειτοριδικής διέγερσης.

Η ψυχρότητα είναι μια πολύπλοκη κατάσταση κατά την οποία υπάρχει γενική έλλειψη σεξουαλικής ανταπόκρισης. Η γυναίκα έχει δυσκολία να ερεθιστεί και δεν παρατηρείται υπεραιμική αντίδραση. Η σεξουαλική δραστηριότητα ποικίλλει από ενεργό αποφυγή του σεξ μέχρι περιστασιακούς οργασμούς.

Η οργασμική δυσλειτουργία- κατά την οποία η γυναίκα έχει υπεραιμική ανταπόκριση αλλά ποικίλλου βαθμού δυσκολία να φθάσει σε οργασμό- διαφοροποιείται κάπως από την ψυχρότητα.

Αίτια αυτών των δυσλειτουργιών περιλαμβάνουν περιορισμένες σεξουαλικές τεχνικές, πρώιμες τραυματικές σεξουαλικές εμπειρίες, διαπροσωπική δυσαρμονία (συζυγικές διαμάχες και χρήση του σεξ ως μέσου επιβολής ελέγχου) και ενδοψυχικά προβλήματα (άγχος, φόβος ενοχή). Οι οργανικές καταστάσεις περιλαμβάνουν κάθε κατάσταση που μπορεί να προκαλέσει πόνο κατά τη συνουσία, όπως πυελική παθολογία, μηχανική απόφραξη και νευρολογικές διαταραχές.

Β. Διαταραχή ταυτότητας φύλου

Η βασική ταυτότητα φύλου, δηλαδή η πεποίθηση ότι "είμαι άνδρας" ή "είμαι γυναίκα" συνήθως αναπτύσσεται καλά μέχρι την ηλικία των 3-4 ετών. Η διαταραχή ταυτότητας φύλου αναφέρεται στην ανάπτυξη σεξουαλικής ταυτότητας που είναι αντίθετη της βιολογικής. Να σημειωθεί ότι η ομοφυλοφιλία δεν αποτελεί διαταραχή ταυτότητας φύλου (δηλαδή οι ομοφυλόφιλοι απλώς προτιμούν ερωτικούς συντρόφους του ίδιου φύλου).

Ο τρανσεξουαλισμός _ όπως αλλιώς λέγεται η διαταραχή αυτή _ είναι μια προσπάθεια άρνησης και αναστροφής του βιολογικού φύλου και αποτελεί διαταραχή των ανδρών. Οι τρανσεξουαλικοί υιοθετούν σταθερά ρόλους, στάσεις, αισθήματα, φαντασιώσεις και επιλογές, που είναι σύμφωνες με εκείνες του αντίθετου φύλου. Αυτές συνήθως (αλλά όχι πάντα) χρονολογούνται από την παιδική ηλικία. Για παράδειγμα, οι άρρενες τρανσεξουαλικοί κατά την πρώιμη παιδική ηλικία συμπεριφέρονται, μιλούν και φαντασιώνονται σα να είναι κορίτσια. Δεν εγκαταλείπουν τους γυναικείους τρόπους καθώς μεγαλώνουν, δεν εργάζονται σε εργασίες που θεωρούνται κατά παράδοση ανδρικές και δεν ενδιαφέρονται για το πέος τους ως απόδειξη του ανδρισμού τους ή ως όργανο ερωτικής συμπεριφοράς. Η επιθυμία για αλλαγή φύλου ξεκινά νωρίς και μπορεί να οδηγήσει σε υιοθέτηση γυναικείου τρόπου ζωής, ορμονική θεραπεία και χειρουργικές διαδικασίες όπως π.χ. ευνουχισμό και κολποπλαστική.

Θεραπείες

1. Φαρμακευτική

Η στυτική δυσλειτουργία που έχει οργανική αιτιολογία μπορεί να βελτιωθεί με την σιλδεναφίλη (Viagra), όταν χορηγηθεί από το στόμα σε δόση 25-100 mg 1 ώρα πριν από τη συνουσία. Η χρήση της σε συνδυασμό με οποιοδήποτε νιτρώδες, ιδιαίτερα σε άτομα με στεφανιαία νόσο, μπορεί να έχει σημαντική υποτασική δράση και σε ορισμένες περιπτώσεις να προκαλέσει θάνατο. Γι' αυτό πριν την χρήση πρέπει να γίνει επίσκεψη σε γιατρό. Οι φαρμακοποιοί δεν πρέπει να δίνουν το φάρμακο χωρίς ιατρική συνταγή. Το φάρμακο θα πρέπει να χρησιμοποιείται μόνο μια φορά ημερησίως.

Λόγω της συχνής παρενέργειας της παρατεταμένης εκσπερμάτισης, μια κατηγορία αντικαταθλιπτικών, οι αναστολείς επαναπρόσληψης της σεροτονίνης (π.χ. Ladose, Seroxat, Seropram, Dumyrox, Zoloft) έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικοί στην αντιμετώπιση της πρόωρης εκσπερμάτωσης.

2. Συμπεριφορική

Ο κολεόσπασμος ανταποκρίνεται καλά στην απευαισθητοποίηση με κλιμακωτή χρήση διαστολέων σε συνδυασμό με τεχνικές χαλάρωσης.

Οι Masters και Johnson έχουν χρησιμοποιήσει συμπεριφορικές τεχνικές σε όλες τις σεξουαλικές δυσλειτουργίες, σε συνδυασμό με υποστηρικτική ψυχοθεραπεία και τεχνικές βελτίωσης των τρόπων επικοινωνίας του ζεύγους. Απαραίτητα στοιχεία της θεραπείας είναι:

• Η παροχή εκπαίδευσης σχετικά με την σεξουαλική πράξη και η διάλυση των σχετικών μύθων
• Ο πειραματισμός και εξοικείωση των συντρόφων με το σώμα τους με την τεχνική του αισθησιακού μασάζ, φάση στην οποία απαγορεύεται η επαφή με τα γεννητικά όργανα
• Ο πειραματισμός με τα γεννητικά όργανα αλλά με ενεργό αποφυγή της διείσδυσης
• Η φάση της διείσδυσης που γίνεται κλιμακωτά

3. Ψυχολογική

Η κατά αποκλειστικότητα εφαρμογή ψυχοθεραπείας ταιριάζει καλύτερα σε εκείνες τις καταστάσεις στις οποίες κυριαρχούν οι διαπροσωπικές δυσκολίες ή τα διαπροσωπικά προβλήματα. Το άγχος και η ενοχή σχετικά με γονεϊκές νουθεσίες ενάντια στο σεξ μπορεί να συμβάλλουν σε σεξουαλική δυσλειτουργία. Παρόλα αυτά ακόμα και σε αυτές τις καταστάσεις μια συνδυασμένη συμπεριφορική-ψυχολογική προσέγγιση συνήθως επιφέρει αποτελέσματα σε σύντομο χρονικό διάστημα.

4. Κοινωνική

Η ύπαρξη άλλων ατόμων (πχ γονέων, αδελφών) στο σπίτι είναι συχνά ανασταλτικός παράγοντας στις σεξουαλικές σχέσεις. Σε αυτές τις περιπτώσεις, κάποιου βαθμού κοινωνική παρέμβαση μπορεί να βελτιώσει το πρόβλημα.

Πέτρος Σκαπινάκης, Λέκτορας Ψυχιατρικής
Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Ιωαννίνων
Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να ανατρέξετε στον ιστότοπο www.stress.gr που εξειδικεύεται σε θέματα ψυχικής υγείας
Τελευταία αναθεώρηση : 10/2/2007