Πριν από 7 περίπου χρόνια είχα δημοσιεύσει, από την φιλόξενη αυτή στήλη, ένα άρθρο με τίτλο «Η μαύρη τρύπα της πρόληψης». Το άρθρο ξεκινούσε με τη διαπίστωση ότι «το μεγαλύτερο έγκλημα που έχει διαπραχθεί σε βάρος της υγείας του ελληνικού λαού τις τελευταίες δεκαετίες είναι η καταδίκη της πρόληψης στο περιθώριο της πολιτικής υγείας».

Από τότε μέχρι σήμερα ενώ οι κίνδυνοι που απειλούν την υγεία των Ελλήνων έχουν αυξηθεί, δεν έχει γίνει καμία ουσιαστική προσπάθεια για την αντιμετώπισή τους, εκτός ορισμένων αντικαπνιστικών ρυθμίσεων της περιόδου 2000-4. Το κάπνισμα παρ’ όλα αυτά, που αποτελεί τη μεγαλύτερη απειλή, όχι μόνο δεν μειώθηκε, αλλά αυξήθηκε στις γυναίκες και στους νέους. Τις ίδιες αρνητικές τάσεις παρατηρούμε με την εγκατάλειψη της μεσογειακής διατροφής, την παχυσαρκία, την έλλειψη άσκησης, το στρες, κ.ά., που επιβεβαιώθηκαν και από τα ευρήματα της έρευνας Hellas Health I, που πραγματοποιήσαμε πρόσφατα. Εντυπωσιακό και εξίσου ανησυχητικό ήταν και το εύρημα της μελέτης για το μικρό ποσοστό των ελλήνων που πραγματοποιεί τις βασικές προληπτικές εξετάσεις.

Δεν είναι λοιπόν τυχαίο που η μέση διάρκεια ζωής των Ελλήνων χάνει συνεχώς την προνομιακή θέση που κατείχε διεθνώς (3η το 1991, 8η το 2001, 15η το 2005). Οι ανθυγιεινές συνήθειες που υιοθετούμε όλο και περισσότερο και η συνεχιζόμενη έλλειψη προληπτικών υπηρεσιών και προγραμμάτων αφαιρεί κατά μέσο όρο περισσότερο από 10 χρόνια από τη ζωής μας.

Για την υπονόμευση της υγείας μας, ασφαλώς και φταίμε πρώτα απ’ όλα εμείς οι ίδιοι. Οι περισσότεροι όμως από τους Έλληνες συμπεριφέρονται αυτοκτονικά όχι επειδή δεν γνωρίζουν, αλλά επειδή δεν έχουν μάθει να σκέφτονται και να δρουν στα θέματα της υγείας διαφορετικά. Η γενικότερη παιδεία, ή μάλλον η έλλειψή της και ο καταναλωτικός ευδαιμονισμός του νεοέλληνα, φέρουν μεγάλο μέρος της σχετικής ευθύνης.

Η μεγαλύτερη όμως ευθύνη δεν μπορεί παρά να αποδοθεί στην Πολιτεία και πιο συγκεκριμένα στην εκάστοτε κυβέρνηση, μια που η υπόθεση της υγείας δεν είναι μόνο ευθύνη του υπουργείου Υγείας, πολύ περισσότερο που στη χώρα μας υπάρχει κατακερματισμός πολιτικών και υπηρεσιών υγείας σε περισσότερα από 4 διαφορετικά υπουργεία.

Η πρόσφατη αδικαιολόγητη πρόθεση του υπουργείου Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας να χρεώνει τις προληπτικές εξετάσεις και τους εμβολιασμούς είναι ενδεικτική των παραπάνω. Ο αρμόδιος υπουργός Υγείας, δήλωσε, μάλλον έκπληκτος, ότι το έμαθε από τις εφημερίδες, την ίδια ώρα που παρουσίαζε δημόσια το όραμά του για την υγεία προτάσσοντας στις προτεραιότητες του υπουργείου Υγείας, την πρόληψη και την προαγωγή της υγείας του ελληνικού πληθυσμού!!

Αλλά και το «όραμα» του κ. Αβραμόπουλου, πέρα από τις προσωπικές του προθέσεις, δύσκολα θα μπορέσει να υλοποιηθεί, όπως δεν υλοποιήθηκαν ανάλογα οράματα προηγουμένων υπουργών Υγείας, και αυτό για πολλούς λόγους. Πρώτα απ’ όλα το υπουργείο Υγείας είναι κατά βάση ένα υποχρηματοδοτούμενο υπουργείο Αρρώστιας. Το 80% του ισχνού κρατικού προϋπολογισμού για την υγεία αφορά τον νοσοκομειακό τομέα. Ο δε εκάστοτε Υπουργός εξαντλεί τον χρόνο του και τις δραστηριότητές του σχεδόν αποκλειστικά στη διοίκηση, ή μάλλον στην κακοδιοίκηση, του ΕΣΥ, μια που το ελληνικό ΕΣΥ παραμένει το μόνο ευρωπαϊκό ΕΣΥ χωρίς κεντρικά όργανα διοίκησης. Κεντρικές ή περιφερειακές υπηρεσίες Πρόληψης δεν υφίσταται. Το νέο θεσμικό πλαίσιο για τη Δημόσια Υγεία και η αναβάθμιση του ΚΕΛΠΝΟ (Κέντρο Ελέγχου Λοιμωδών και Πρόληψης Νοσημάτων) φιλοδοξούν να παράσχουν κάποιες καλύτερες προοπτικές, αν και φοβάμαι ότι χωρίς πόρους και χωρίς αυτόνομες υποδομές δύσκολα θα ορθοποδήσουν στο ορατό μέλλον η Προαγωγή και Αγωγή Υγείας, που συνιστούν τη σύγχρονη στρατηγική της Πρόληψης στοχεύοντας στην αναβάθμιση του φυσικού και κοινωνικού περιβάλλοντος που σχετίζεται με την υγεία και στην υιοθέτηση υγιών στάσεων και συμπεριφορών.

Αυτά μπορεί να είναι τα πιο βασικά προβλήματα, αλλά δυστυχώς δεν είναι τα μόνα. Η αρμόδια για την Πρόληψη ειδικότητα της Κοινωνικής Ιατρικής, που θεσμοθετήθηκε πριν 20 περίπου χρόνια, δεν έχει αρχίσει ακόμα να δίνεται, όταν μας περισσεύουν όλο και περισσότεροι γιατροί κλινικών ειδικοτήτων. Προγράμματα κατάρτισης στην Πρόληψη του προσωπικού του ΕΣΥ και κυρίως των Κέντρων Υγείας είναι ανύπαρκτα, όπως ανύπαρκτα είναι και τα προγράμματα Πρόληψης στους χώρους εργασίας. Στο δε ιδιαίτερο κρίσιμο τομέα της Παιδείας, τα λίγα που γίνονται είναι σταγόνες στον ωκεανό των σχετικών αναγκών. Αλλά για το τι ακριβώς γίνεται ή μάλλον δεν γίνεται στο χώρο των σχολείων θα επανέλθουμε σύντομα, γιατί το σχολείο αποτελεί αναμφισβήτητα τον πιο κρίσιμο κρίκο στην άσκηση προληπτικής πολιτικής υγείας.

Γ.Κ. Τούντας, Αναπληρωτής Καθηγητής Κοινωνικής Ιατρικής Πανεπιστημίου Αθηνών
Διευθυντής Ινστιτούτου Κοινωνικής και Προληπτικής Ιατρικής
Τελευταία αναθεώρηση : 10/2/2007