Το ανθρώπινο είδος δημιουργήθηκε από τη γενετική μεταβολή και την περιβαλλοντική αναγκαιότητα και εξελίχθηκε μέσω της φυσικής επιλογής. Με την εμφάνισή του πριν από 100.000 περίπου χρόνια, ο άνθρωπος έκλεισε έναν μεγάλο κύκλο ζωής πάνω στη Γη, η οποία πρωτοεμφανίστηκε πριν από 3,8 δισεκατομμύρια χρόνια. Η μελέτη αυτής της πολύχρονης διαδικασίας συμβάλλει σημαντικά στην κατανόηση του ανθρώπινου οργανισμού και στην ερμηνεία του φαινομένου της υγείας και της αρρώστιας. Η διερεύνηση της ανθρώπινης φύσης στηρίζεται κυρίως στο συνδυασμό των επιτευγμάτων της γενετικής με τη θεωρία της φυσικής επιλογής, γι’ αυτό και οι δύο αυτοί κλάδοι βρίσκονται τα τελευταία χρόνια στο επίκεντρο του επιστημονικού αλλά και του φιλοσοφικού ενδιαφέροντος.

Ο σημερινός άνθρωπος, o Ηomo sapiens, μπορεί να έχει μόλις 100.000 χρόνια ζωής, αλλά οι πρώιμες μορφές του ανθρώπου, ο Ηomo habilis πριν 2,5 εκατ. χρόνια, ο Ηomo erectus πριν 1,7 εκατ. χρόνια, κ.ά., εξελίχθηκαν για πολύ μεγαλύτερο διάστημα. Υπολογίζεται ότι η εξέλιξη του ανθρώπου διαχωρίστηκε από αυτή του χιμπαντζή πριν από 4-5 εκατ. χρόνια -διάστημα σχετικά βραχύ στον εξελικτικό χρόνο. Το μέγεθος του εγκεφάλου του χιμπαντζή σε σχέση με τα άλλα ανθρωποειδή, καθώς και οι ανατομικές, βιοχημικές και συμπεριφερολογικές ομοιότητες, μαρτυρούν την κοινή αυτή καταγωγή.

Κατά τα τελευταία 2-3 εκατ. χρόνια ο ανθρώπινος εγκέφαλος εξελίχθηκε πολύ γρήγορα, είτε με μεγάλα άλματα, είτε με συνεχή βήματα. Κανένα άλλο όργανο δεν αναπτύχθηκε τόσο γρήγορα. Ο εγκέφαλος στην περίοδο αυτή μεγάλωνε κατά 2,5 κυβικά εκατοστά κάθε 100.000 χρόνια. Ο ταχύς αυτός ρυθμός αύξησης σταμάτησε όταν εμφανίστηκε ο Homo sapiens, πριν από 100.000 χρόνια. Η φυσική ανάπτυξη συμπληρώθηκε εν συνεχεία με την πολιτισμική εξέλιξη. Η γενετική εξέλιξη μέσω της φυσικής επιλογής αύξησε την «ικανότητα για πολιτισμό» και ο πολιτισμός ενίσχυσε τη γενετική καταλληλότητα. Έτσι, από τη λιθοτεχνία του ανθρώπου του Νεάντερταλ, πριν από 75.000 χρόνια, ο άνθρωπος πέρασε στον πολιτισμό της Ανώτερης Παλαιολιθικής εποχής στην Ευρώπη περίπου πριν από 40.000 χρόνια, και εν συνεχεία στους γρήγορους ρυθμούς εξέλιξης που εγκαινίασε η Νεολιθική εποχή, με την αγροτική επανάσταση που ξεκίνησε πριν από 10.000 περίπου χρόνια και που αύξησε τον πληθυσμό της Γης από 1 σε 5 εκατομμύρια.

Όμως, παρά τις θεαματικές εξελίξεις των τελευταίων 10.000 ετών, ο σημερινός άνθρωπος διαμορφώθηκε κυρίως κάτω από την επίδραση των συνθηκών που επικρατούσαν κατά την Παλαιολιθική εποχή, καθώς και της τροφοσυλλεκτικής/κυνηγετικής δραστηριότητας που χαρακτήριζε τον άνθρωπο και τις πρώιμες μορφές του επί 1 εκατομμύριο χρόνια ή και περισσότερο –διάστημα, δηλαδή, που αντιστοιχεί στο 99% της γενετικής εξέλιξης του ανθρώπου. Οι συνθήκες αυτές μπορεί να μην υφίστανται πλέον, αλλά το διάστημα που μεσολάβησε μέχρι σήμερα δεν ήταν αρκετό ώστε οι δυνάμεις της εξέλιξης να μπορέσουν να προσαρμόσουν τον άνθρωπο στις νέες απαιτήσεις που διαμόρφωσε η αγροτική επανάσταση, και εν συνεχεία η βιομηχανική επανάσταση. Το ανθρώπινο σώμα και η ανθρώπινη συμπεριφορά παραμένουν σε καλύτερη αντιστοιχία με τον προϊστορικό παρελθόν παρά με τον σύγχρονο κόσμο. Αυτή ακριβώς η αναντιστοιχία αποτελεί έναν ιδιαίτερο παθογόνο μηχανισμό, με σημαντικές επιπτώσεις στη σωματική, ψυχική και κοινωνική υγεία του σύγχρονου ανθρώπου.

Γ.Κ. Τούντας, Αναπληρωτής Καθηγητής Κοινωνικής Ιατρικής Πανεπιστημίου Αθηνών
Διευθυντής Ινστιτούτου Κοινωνικής και Προληπτικής Ιατρικής
Τελευταία αναθεώρηση : 10/2/2007