Οι ανθρώπινοι πληθυσμοί σ’ όλη τη διάρκεια της μακρόχρονης ιστορίας τους ήρθαν αντιμέτωποι με διάφορα λοιμώδη νοσήματα. Από τότε που ο άνθρωπος άρχισε να δημιουργεί πολυπληθείς οικισμούς κατά τη Νεολιθική περίοδο, τα νοσήματα αυτά άρχισαν να εκδηλώνονται και υπό μορφή επιδημιών ή πανδημιών

Οι επιδημίες αυξήθηκαν σε συχνότητα και σοβαρότητα όσο αυξάνονταν οι ανθρώπινοι οικισμοί, δηλαδή ο συγχνωτισμός των ανθρώπων, σε συνδυασμό με τις ανεπάρκειες της αποχέτευσης, την υποβαθμισμένη ποιότητα του πόσιμου νερού και τη συχνή έλλειψη επαρκούς τροφής. Σε πολλές δε περιπτώσεις, οι επιδημίες από τότε μέχρι σήμερα, σφράγισαν την ανθρώπινη ιστορία, όπως η ελονοσία που θέρισε τους Αθηναίους κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο, η Πανώλη που ερήμωσε περιοχές της Ευρώπης κατά τον Μεσαίωνα κλονίζοντας τα φεουδαρχικά καθεστώτα και τον καθολικισμό, οι ιώσεις που αποδεκάτισαν τους Ατζέκους λόγω έλλειψης ανοσίας κατά την εισβολή των Ισπανών στην Κεντρική Αμερική, η πανδημία της Γρίπης το 1918 με τα 40 εκατ. νεκρούς και πρόσφατα το AIDS με τα αναρίθμητα θύματα κυρίως στις χώρες τις υποσακχάριας Αφρικής.

Τις θανατηφόρες αυτές επιδημίες, όπως και πολλές άλλες, ο άνθρωπος τις πολέμησε σθεναρά με όσα όπλα του προσέφερε σε κάθε περίσταση η παρατήρηση, η γνώση και αργότερα η επιστήμη και η τεχνολογία. Με την απομόνωση, την απολύμανση, την ατομική υγιεινή και στη συνέχεια με τα εμβόλια και τα αντιβιοτικά, μπόρεσε να περιορίσει και σε ορισμένες περιπτώσεις να καταπολεμήσει τις απειλές αυτές, με αποτέλεσμα τη δραστική μείωση των λοιμωδών νοσημάτων τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα τουλάχιστον στις αναπτυγμένες χώρες του κόσμου.

Όμως η δραστική αυτή μείωση των θανάτων από λοιμώδη νοσήματα που οδήγησε στον διπλασιασμό του μέσου χρόνου ζωής των κατοίκων των ανεπτυγμένων χωρών στη διάρκεια του 20ού αιώνα, δεν οφείλονταν τόσο στα επιτεύγματα της ιατρικής, όσο στη θεαματική βελτίωση του βιοτικού επιπέδου και των συνθηκών ζωής των κατοίκων των βιομηχανικών χωρών. Η επαρκής διατροφή, η θέρμανση, η αποχέτευση, το καθαρό νερό, η βελτίωση των συνθηκών εργασίας και η ατομική υγιεινή, ήταν οι βασικοί παράγοντες που προστάτεψαν την ανθρώπινη υγεία από τα λοιμώδη νοσήματα.

Αντίθετα, στις χώρες του λεγόμενου τρίτου και τέταρτου κόσμου, δηλαδή στις λιγότερο πλούσιες χώρες, τα λοιμώδη νοσήματα συνεχίζουν να αποτελούν την πρώτη αιτία θανάτων επιβεβαιώνοντας τη διαπίστωση ότι η φτώχεια αποτελεί τη μεγαλύτερη αιτία θνησιμότητας στον κόσμο.

Άλλωστε, η αναζωπύρωση ορισμένων λοιμωδών νοσημάτων την τελευταία 20ετία, όπως η φυματίωση και οι ηπατίτιδες, σε πολλές περιοχές του κόσμου, έχουν να κάνουν με υποβαθμισμένες ή και εξαθλιωμένες συνθήκες διαβίωσης σε πολλές υπανάπτυξη χώρες, αλλά και στις ανεπτυγμένες χώρες εξαιτίας νέων εστιών φτώχειας που δημιουργούν οι τοπικοί πόλεμοι, η εργατική μετανάστευση, η ανεργία, ή η περιθωριοποίηση τμημάτων του αστικού πληθυσμού στις σύγχρονες μεγαλουπόλεις.

Το ίδιο ισχύει και για τις σύγχρονες απειλές άγνωστων μέχρι πρότινος ιώσεων, όπως το AIDS, το SARS και η πρόσφατη γρίπη των πτηνών, που έχουν τις εστίες τους εκεί που συνωστίζονται φτωχοί πληθυσμοί, στην Ασία ή στην Αφρική.

Αν αναζητούμε λοιπόν μια αποτελεσματική στρατηγική προάσπισης της ανθρώπινης υγείας από τις απειλές των σύγχρονων επιδημιών, η αναζήτηση αυτή πρέπει να μας οδηγήσει πρώτα απ’ όλα στην καταπολέμηση της φτώχειας και στην άσκηση μιας δίκαιης κοινωνικής πολιτικής για όλο τον πληθυσμό της γης, γιατί τα εθνικά σύνορα στην εποχή της παγκοσμιοποίησης δεν αποτελούν πλέον φραγμό μετάδοσης των λοιμωδών νοσημάτων. Στη συνέχεια έπεται η αναγκαιότητα της Δημόσιας Υγείας, με υποδομές, υπηρεσίες και πολιτικές και ακολουθεί η ιατρική και η κατανάλωση των ιατρικοφαρμακευτικών προϊόντων, δηλαδή εμβόλια, φάρμακα, κτλ. που ποτέ δεν θα είναι αρκετά και αρκετά φτηνά έτσι ώστε να καλύπτουν τις ανάγκες όλου του πληθυσμού της γης.

Σε ό,τι αφορά τη Δημόσια Υγεία και την Πρόληψη, παρά την τεράστια συμβολή της στην προστασία και βελτίωση της υγείας ενός πληθυσμού, ελάχιστα έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας. Ψηφίστηκαν μεν δύο σύγχρονοι νόμοι, το 2003 και το 2005, αλλά ούτε πόροι διατίθενται ούτε υποδομές και υπηρεσίες αναπτύσσονται με το ρυθμό που επιβάλλουν οι σύγχρονες ανάγκες. Η δε αρμόδια ειδικότητα της Κοινωνικής Ιατρικής, αν και έχει θεσμοθετηθεί από το 1983, δεν έχει αρχίσει ακόμα να δίνεται, λόγω έλλειψης σχετικών πιστώσεων, την ίδια στιγμή που παράγουμε χιλιάδες γιατρούς άλλων ειδικοτήτων, χωρίς σημαντικές δυνατότητες πλέον επαγγελματικής αποκατάστασης.

Γ.Κ. Τούντας, Αναπληρωτής Καθηγητής Κοινωνικής Ιατρικής Πανεπιστημίου Αθηνών
Διευθυντής Ινστιτούτου Κοινωνικής και Προληπτικής Ιατρικής
Τελευταία αναθεώρηση : 10/2/2007