Το παθητικό κάπνισμα θεωρείται σήμερα η τρίτη προλήψιμη αιτία θνησιμότητας. Ο εισπνεόμενος και εκπνεόμενος από τους καπνιστές καπνός (καπνός κεντρικής ροής), και κυρίως ο καπνός που εξέρχεται από την άκρη του τσιγάρου μεταξύ δύο εισπνοών (καπνός περιφερικής ροής), έχει αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία και των μη καπνιστών. Στα ούρα και στο αίμα ατόμων που εκτέθηκαν σε παθητικό κάπνισμα εντοπίστηκαν νικοτίνη, κοτίνη (το μεταβολικό της προϊόν) και καρκινογόνες ουσίες.

Στους μη καπνιστές, ο καπνός (ιδιαίτερα σε κλειστούς χώρους) ερεθίζει τα μάτια, προδιαθέτει σε συχνές φλεγμονές του επιπεφυκότα, ερεθίζει το αναπνευστικό σύστημα. Επίσης, προκαλεί ρινικά συμπτώματα, βήχα και κεφαλαγίες, καθώς και κρίσεις βρογχικού άσθματος ή άλλες αλλεργικές αντιδράσεις. Οι επιδράσεις αυτές είναι πιο έντονες στα παιδιά.

Εκτός από τις άμεσες επιδράσεις, ο καπνός του τσιγάρου αυξάνει τον σχετικό κίνδυνο για όλα τα βασικά νοσήματα που σχετίζονται με το κάπνισμα. Ο σχετικός κίνδυνος για ισχαιμική νόσο του μυοκαρδίου έχει αναφερθεί 1,3 φορές μεγαλύτερος σε όσους μη καπνιστές εκτίθενται συστηματικά στον καπνό του τσιγάρου σε σχέση με μη καπνιστές που δεν εκτίθεντε στο παθητικό κάπνισμα. Από ανασκόπηση δέκα διαφορετικών επιδημιολογικών μελετών διαπιστώθηκε 30% αύξηση του κινδύνου για ισχαιμική νόσο του μυοκαρδίου και έμφραγμα σε μη καπνιστές που ζούσαν με καπνιστές. Άλλες μελέτες, λιγότερο τεκμηριωμένες, κάνουν λόγο για ακόμα μεγαλύτερο σχετικό κίνδυνο.

Ιστορικής σημασίας θεωρείται η μελέτη του ακαδημαϊκού Δ. Τριχόπουλου και των συνεργατών του, που τεκμηρίωσε τη σχέση του παθητικού καπνίσματος με τον καρκίνο του πνεύμονα. Σε ελληνίδες μη καπνίστριες με σύζυγο καπνιστή διαπιστώθηκε σχετικός κίνδυνος για καρκίνο του πνεύμονα 2,4-3,4 φορές μεγαλύτερος, ανάλογα με την κατανάλωση τσιγάρων του συζύγου απ’ ότι σε μη καπνίστριες με μη καπνιστή σύζυγο. Εν συνεχεία, πολλές έρευνες στη Μ. Βρετανία και στις ΗΠΑ επιβεβαίωσαν τη συσχέτιση του παθητικού καπνίσματος με τον καρκίνο του πνεύμονα. Έχει υπολογιστεί ότι περίπου το 17% της επίπτωσης του καρκίνου του πνεύμονα στους μη καπνιστές οφείλεται στο παθητικό κάπνισμα. Οι μη καπνιστές που ζουν με καπνιστές διατρέχουν 35% μεγαλύτερο κίνδυνο για καρκίνο του πνεύμονα απ’ ό,τι οι μη καπνιστές που δεν ζουν με καπνιστές.

Ενδείξεις υπάρχουν ακόμα για τη συσχέτιση του παθητικού καπνίσματος με τους καρκίνους του στόματος, του φάρυγγα, του λάρυγγα, του οισοφάγου, της ουροδόχου κύστης, του νεφρού, του παγκρέατος, του εγκέφαλου, του θυροειδούς και του μαστού.

Εκτός από τον καρκίνο του πνεύμονα, το παθητικό κάπνισμα αυξάνει την επίπτωση και άλλων παθήσεων και διαταραχών του αναπνευστικού συστήματος, ιδιαίτερα στα βρέφη και στα παιδιά με γονείς καπνιστές. Αρκετές έρευνες έχουν διαπιστώσει αυξημένη συχνότητα αναπνευστικών νοσημάτων και νοσηλείας σε βρέφη με καπνιστές γονείς. Κυρίως ευθύνεται το κάπνισμα της μητέρας, που έχει ως αποτέλεσμα τον υπερτριπλασιασμό στις νοσηλείες των βρεφών. Οι νοσηλείες είναι ακόμα περισσότερες όταν και οι δύο γονείς καπνίζουν.

Στα μεγαλύτερα παιδιά με γονείς καπνιστές ο κίνδυνος για βρογχίτιδα και πνευμονία εμφανίζεται αυξημένος κατά 50%, ενώ έχει διαπιστωθεί αυξημένος κίνδυνος και για τις άλλες παθήσεις του ανώτερου και κατώτερου αναπνευστικού συστήματος.

Σημαντικές είναι επίσης και οι αρνητικές επιπτώσεις του καπνίσματος κατά την εγκυμοσύνη. Τα νεογέννητα των καπνιστριών μητέρων γεννιούνται με βάρος κατά μέσο όρο 200 γρ. λιγότερο, με μικρότερη περίμετρο κεφαλής, θώρακα και ώμων, καθώς και μικρότερο ύψος. Μειωμένο βάρος παρουσιάζουν και τα νεογνά μητέρων μη καπνιστριών που εκτέθηκαν σε παθητικό κάπνισμα κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Στις περιπτώσεις αυτές έχει διαπιστωθεί διπλάσιος σχετικός κίνδυνος. Η διακοπή του καπνίσματος πριν από την εγκυμοσύνη ή κατά τη διάρκεια των πρώτων 3-4 μηνών προστατεύει το έμβρυο από μείωση του βάρους.

Το κάπνισμα κατά την εγκυμοσύνη επηρεάζει σημαντικά και την αναπνευστική λειτουργία των νεογνών, ενώ παράλληλα αυξάνει την επίπτωση των αναπνευστικών νοσημάτων κατά την παιδική ηλικία και τον κίνδυνο για χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια κατά την ενήλικη ζωή τους. Επίσης, το κάπνισμα κατά την εγκυμοσύνη αυξάνει τις αυτόματες εκτρώσεις, την περιγεννητική θνησιμότητα, τις συγγενείς ανωμαλίες και τους πρόωρους τοκετούς. Έχει επίσης αναφερθεί ότι το 1/6 περίπου των παιδικών καρκίνων (κυρίως καρκίνοι των οστών και λευχαιμίες) οφείλεται σε βλάβη στο DNA του σπέρματος του πατέρα εξαιτίας του καπνίσματος .

Το κάπνισμα κατά την εγκυμοσύνη επιδρά αρνητικά και στην υγεία της εγκύου. Αυξημένη παρουσιάζεται στις καπνίστριες η συχνότητα της αποκόλλησης του πλακούντα, του πρόδρομου πλακούντα, των αιμορραγιών και της πρόωρης ρήξης του θυλακίου.

Γ.Κ. Τούντας, Αναπληρωτής Καθηγητής Κοινωνικής Ιατρικής Πανεπιστημίου Αθηνών
Διευθυντής Ινστιτούτου Κοινωνικής και Προληπτικής Ιατρικής
Τελευταία αναθεώρηση : 10/2/2007