3.2 ΝΟΣΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΑΔΡΑΝΟΠΟΙΗΣΗΣ – ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

ΔΙΑΧΩΡΙΣΜΟΣ ΚΛΙΝΙΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ

• Σε αυτές που αποδείχτηκε με βιοχημικούς ελέγχους ότι η αδρανοποίηση του Χ χρωμοσώματος ευθύνεται για την εκδήλωση μιας νόσου.
• Σε αυτές που πιθανολογείται ότι η αδρανοποίηση του Χ χρωμοσώματος είναι μία από τις αιτίες εκδήλωσης μιας νόσου.

(1) ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΗ ΔΙΑΝΟΗΤΙΚΗ ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΣΗ. Σύνδρομο Εύθραυστου Χ:

Παρατηρούμε διαφορές:

ΦΑΙΝΟΤΥΠΟΣ : Διαφέρουν πολύ από τους άλλους ανθρώπους. Έχουν φυσιολογικό ανάστημα ευρύ μέτωπο, μεγάλο κεφάλι, μεγάλα προεξέχοντα αυτιά, ευλύγιστες αρθρώσεις, χαμηλό μυϊκό τόνο, απαλό χυμώδες δέρμα, επίπεδο πέλμα, εμφανίζουν στραβισμό (σταυρωτά μάτια) ή διαθλαστικά προβλήματα, οδοντωτό θώρακα, πρόπτωση μιτροειδούς βαλβίδας(σχετικά καλή καρδιακή κατάσταση).Ένα 10% παθαίνει αιφνιδιαστική καρδιακή προσβολή. Έχουν φυσιολογικό ανάστημα ευρύ μέτωπο, μεγάλο κεφάλι, μεγάλα προεξέχοντα αυτιά, ευλύγιστες αρθρώσεις, χαμηλό μυϊκό τόνο, απαλό χυμώδες δέρμα, επίπεδο πέλμα, στραβισμός ή διαθλαστικά προβλήματα, οδοντωτό θώρακας, σχετικά καλή καρδιακή κατάσταση. Ένα 10% παθαίνει από καρδιακή προσβολή.

ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ : Κοινωνικά άτομα με καλή προσωπικότητα. Υψηλό επίπεδο ενεργοποίησης. Δεν μπορούν να προσέχουν για μεγάλο χρονικό διάστημα. Εμμονή(επανάληψη φράσεων και πράξεων).Παρορμητικά άτομα. Κάνουν στερεότυπες κινήσεις όπως το χτύπημα των χεριών, περπάτημα στα δάκτυλα, περιστροφή αντικειμένων. Οργισμένες ή ασυνήθιστες αντιδράσεις σε ορισμένες καταστάσεις. Αισθητικά παθολογική συμπεριφορά όπως ανοιγόκλεισμα του στόματος και το σπαστικό μάσημα αντικειμένων. Παροδική ένωση των ματιών. Μικρή προσαρμοστικότητα στην αλλαγή της ρουτίνας. Αντίσταση όταν τα ακουμπάνε ή τα κρατάνε. Ντροπαλά και αγχώδη όταν είναι με άτομα που δεν ανήκουν στην οικογένεια.

ΑΝΑΠΤΥΞΗ : Καθυστέρηση στην έναρξη του βαδίσματος ομιλίας και εκπαίδευσης σε θέματα σχετικά με την τουαλέτα. Νοητική αργοπορία, δυσκολίες στη μάθηση, προβλήματα με την υπόφυση.

(2) ΩΣ ΓΕΝΕΤΙΚΟ ΤΕΣΤ

1. Οι ακριβείς μετρήσεις του μεγέθους της περιοχής που αδρανοποιείται κάθε φορά θα αποτελέσουν διαγνωστικό κριτήριο μιας νόσου για τις μελλοντικές γενεές.
2. Αποτελεί σπουδαία μέθοδο για την απόδειξη του φύλου ενός ατόμου από την Ιατροδικαστική.
3. Αποτελεί ένα αρκετά αξιόπιστο γενετικό τεστ , το οποίο πολλές φορές έχει περισσότερα πλεονεκτήματα από άλλες τεχνικές.
4. Ο εντοπισμός σωματίου Barr χρησιμοποιήθηκε ως το 2000 στους Ολυμπιακούς αγώνες για την πιστοποίηση του φύλου των αθλητών.

(3) ΣΤΗ ΜΥΙΚΗ ΔΥΣΤΡΟΦΙΑ ΤΟΥ DUCHENNE

Αποτελεί σίγουρο φαινόμενο στους διδύμους, με τη μορφή του «κατόπτρου».Αν ο ένας δίδυμος προσβληθεί από μυϊκή δυστροφία Duchenne, ο άλλος δεν θα προσβληθεί ποτέ.

(4) ΣΤΗΝ ΚΛΩΝΟΠΟΙΗΣΗ

Στο φαινόμενο της κλωνοποίησης ένα ελάττωμα στην απόλυτα επιτυχή πραγματοποίηση πανομοιότυπων κλώνων είναι και η αδρανοποίηση του Χ χρωμοσώματος.

ΤΙ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ ΑΚΡΙΒΩΣ;

Στις 14 Φεβρουάριου 2002 οι επιστήμονες της κλωνοποίησης στο Texas δημοσίευσαν ότι είχαν την πρώτη «Copy Cat» ένα κλωνοποιημένο γατάκι το οποίο ονομάστηκε C.C.

Όμως, το χρώμα του τριχώματος της C.C.ήταν διαφορετικό από αυτό της μητέρας του.

Ποιος ο ρόλος της αδρανοποίησης στο φαινόμενο αυτό;

Η απάντηση δίνεται από το σχήμα.

(5) ΣΤΗΝ G6PD ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΛΟΝΟΣΙΑ

ΤΙ ΓΙΝΕΤΑΙ:

Τα θηλυκά άτομα έχουν 2Χ χρωμοσώματα άρα 2 αντίγραφα του G6PD,ενώ τα αρσενικά έχουν ένα Χ χρωμόσωμα και ένα αντίγραφο του G6PD.Αν για παράδειγμα η δραστηριότητα του γονιδίου που κωδικοποιεί για την G6PD είναι η ίδια στα κύτταρα ΧΥ και ΧΧ συμπεραίνεται ότι το ένα Χ χρωμόσωμα έχει αδρανοποιηθεί στα κύτταρα ΧΧ. Είναι αυτονόητο ότι η ποσότητα της G6PD θα είναι μικρότερη

(6) ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΑΤR-Χ

Το σύνδρομο ATR-X (A-Thallasaimia Retardation of X) προσβάλλει αγόρια και εκδηλώνεται με δυσκολίες στη μάθηση, ήπια αναιμία και χαρακτηριστική εμφάνιση προσώπου παρόμοια με αυτή της Α-Θαλασσαιμίας, γενικές ανωμαλίες, συνεχή κρυολογήματα, διαταραχή ύπνου, διανοητική καθυστέρηση. Μοιάζει πολύ με το σύνδρομο του Εύθραυστου Χ.

(7) ΜΕΛΑΓΧΡΩΣΤΙΚΗ ΑΜΦΙΒΛΗΣΤΡΟΕΙΔΟΠΑΘΕΙΑ

Στην ομάδα της μελαγχρωματικής αμφιβληστροειδοπάθειας υπάγονται σήμερα πολλές νοσολογικές οντότητες, οι οποίες διαφοροποιούνται μεταξύ τους ανάλογα:

1. Από την αρχική συμμετοχή στη βλάβη των ραβδίων ή των κωνίων. Η διάγνωση γίνεται με το ηλεκτροαμφιβληστροειδογράφημα (προσβολή ραβδίων ή κωνίων-ραβδίων).

2. Από τον τύπο της κληρονομικής μεταβίβασης της πάθησης:

• υπολειπόμενη
• επικρατούσα
• φυλοσύνδετος μεταβίβαση

3. Από την έκταση της προσβολής του αμφιβληστροειδή:

• κεντρική
• παράκεντρη
• περιφερική

4. Από τον χρόνο προσβολής.

Η οπτική δυσλειτουργία χαρακτηρίζεται από: 1) νυκταλωπία,  2) προοδευτική απώλεια των οπτικών πεδίων 3) μείωση της οπτικής οξύτητας.

Νυκταλωπία (δυσκολία προσαρμογής στο σκότος) : Η νυκταλωπία είναι από τα πιο χαρακτηριστικά σημεία της μελαγχρωστικής αμφιβληστροειδοπάθειας με έναρξη από άποψης χρόνου εμφάνισης άλλοτε άλλη.Υποστηρίζεται ότι η εμφάνιση του συμπτώματος της νυκταλωπίας σχετίζεται με τον τύπο της κληρονομικής μεταβίβασης. Η έναρξη της νυκταλωπίας στον υπολειπόμενο τύπο επιτελείται κατά το 10ο έτος ενώ στον επικρατούντα τύπο κατά το 24ο έτος.

Οπτικά πεδία : Χαρακτηριστικό σημείο της πάθησης είναι η προοδευτική απώλεια του οπτικού πεδίου που στην πλειονότητα των περιπτώσεων αρχίζουν από τη μέση περιφέρεια του αμφιβληστροειδή και εκτείνεται προς το κέντρο με βραδεία όμως εξέλιξη.

Στη σοβαρή μορφή της νόσου (μεταβίβασης κατά τον υπολειπόμενο τύπο) η μέση κατ’ έτος απώλεια από τα οπτικά πεδία είναι περίπου 5%.Τα ελλείμματα του οπτικού πεδίου συνήθως είναι συμμετρικά και από τα δύο μάτια.

Αλφισμός : Η παρουσία χρωστικοφόρων και μη κηλίδων στον αμφιβληστροειδή χιτώνα του οφθαλμού των ετερόζυγων γυναικών υποδηλώνει την τυχαία αδρανοποίηση του γονιδίου του αλφισμού, ενώ στους πάσχοντες άνδρες δεν υπάρχει χρωστική.

(8) ΑΡΘΡΙΤΙΔΑ

1. Πιθανολογείται και βρίσκεται υπό έρευνα ότι η αρθρίτιδα είναι πάθηση που σχετίζεται με την αδρανοποίηση του Χ χρωμοσώματος.
2. Η νόσος είναι πιο συχνή στις γυναίκες.
3. Αυτό το γεγονός κινεί τις υποψίες…

(9) ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΜΑΣΤΟΥ ΚΑΙ ΩΟΘΗΚΩΝ

1. Πιθανολογείται ότι η αδρανοποίηση το Χ χρωμοσώματος είναι μία από τις αιτίες εμφάνιση καρκίνου στο μαστό και τις ωοθήκες της γυναίκας.
2. Γι’αυτό και γυναίκες με οικογενειακό ιστορικό πρέπει να κάνουν συχνούς ελέγχους.
3. Ο BRCA1, ο μαστικός και ωοθηκικός ογκωτικός καταστολέας, εντοπίζεται με δείκτες του αδρανοποιημένου Χ χρωμοσώματος (Χ) στα σωματικά κύτταρα των θηλυκών ατόμων και σχετίζεται με XΙSΤ RΝΑ καθώς αυτό διαπιστώθηκε με χρωματική ανοσοκατακρήμνιση.

(10) ΣΥΝΑΙΣΘΗΣΙΑ

Όταν ένα άτομο μπορεί να δει έναν ήχο και να ακούσει μία εικόνα τότε είναι σίγουρο ότι πάσχει από μία πάρα πολύ σπάνια και περίεργη νόσο που ονομάζεται συναισθησία.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΝΟΣΟΥ:

Είναι πολύ σπάνια.-1/25.000 άτομα. Τα περισσότερα άτομα με συναισθησία είναι θηλυκού γένους. Το ίδιο ισχύει για τους αριστερόχειρους. Ποτέ δεν παρατηρήθηκε ο πατέρας με συναισθησία να αποκτά γιο με συναισθησία. Νευρολογικά τα άτομα είναι υγιή. Πλέον οι ερευνητές αναζητούν στο Χ χρωμόσωμα το γονίδιο της συναισθησίας…

ΤΙ ΚΑΝΕΙ ΤΟΥΣ ΕΡΕΥΝΗΤΕΣ ΝΑ ΣΥΣΧΕΤΙΖΟΥΝ ΤΗΝ ΝΟΣΟ ΜΕ ΤΗΝ ΑΔΡΑΝΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ Χ ΧΡΩΜΟΣΩΜΑΤΟΣ:

Ο Cytowic (1995) και οι Simon-Cohen(1996) πραγματοποίησαν εκτεταμένες έρευνες και κατηγοριοποίησαν τους ανθρώπους που έπασχαν από συναισθησία. Έτσι βρήκαν ενδιαφέροντα δημογραφικά αποτελέσματα Το πρώτο χωρίς ενδοιασμούς ήταν ότι η συναισθησία είναι μια πάρα πολύ σπάνια νόσος. Σύμφωνα με τις έρευνες των Η.Π.Α. του Cytowic αποδείχτηκε ότι η συναισθησία παρατηρείται σε 1 στους 25000 ανθρώπους. Ταυτόχρονα, στο Ηνωμένο Βασίλειο της Αγγλίας, οι μελέτες των Baron-Cohen απέδειξαν ένα μεγαλύτερο ποσοστό της τάξεως του 1 στα 2000 άτομα. Και οι δύο έρευνες απέδειξαν ότι οι περισσότεροι ασθενείς είναι γένους θηλυκού. Ο Cytowic βρήκε μια συχνότητα 3:1, ενώ οι Baron-Cohen 6:1.Επίσης, οι ασθενείς με συναισθησία είναι κυρίως αριστερόχειρες.

Ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι η συναισθησία εμφανίζεται να υπάρχει σε οικογένειες και δεν έχει εμφανιστεί ποτέ περίπτωση πατέρας με συναισθησία να κληρονομεί την νόσο και στον γιο του. Αυτό οδηγεί σε υποψίες τους ερευνητές ότι δηλαδή η συναισθησία είναι μία από τις ασθένειες που σχετίζονται με την αδρανοποίηση του Χ χρωμοσώματος. Επιπλέον, πολλοί άνθρωποι με συναισθησία φαίνεται να είναι υγιείς και τα καταφέρνουν πολύ καλά στις νευρολογικές εξετάσεις. Έχουν καλά αποτελέσματα στα τεστ νοημοσύνης αλλά παρουσιάζουν δυσκολίες στα Μαθηματικά.

ΤΙ ΚΑΝΕΙ ΤΟΥΣ ΕΡΕΥΝΗΤΕΣ ΝΑ ΜΗΝ ΣΥΣΧΕΤΙΖΟΥΝ ΤΗΝ ΝΟΣΟ ΜΕ ΤΗΝ ΑΔΡΑΝΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ Χ ΧΡΩΜΟΣΩΜΑΤΟΣ:

Σε ένα πολύ ενδιαφέρον πείραμα των Stevenson, Bakes, Prescott βρέθηκε ότι μπορούσαν να αναπτύξουν μια συναισθησία μυρωδιάς-γεύσης με βάση τη μάθηση ( Stevenson 1998). Αναμειγνύοντας ένα μυρωδικό λουλουδιού με ζάχαρη και μετά βάζοντας τους δοκιμαστές να δοκιμάσουν το μείγμα, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι μπορούσαν να μυρίσουν τη γεύση της ζάχαρης. Αυτό είναι ξεκάθαρο, ισχυρίστηκαν, και τούτο γιατί η μύτη δεν έχει υποδοχείς για τη γεύση τόσους όσους έχει το στόμα. Παρόλα αυτά το πείραμα της γεύσης του αρώματος του λουλουδιού είναι απόδειξη του φαινομένου της συναισθησίας μυρωδιάς-γεύσης. Αυτό το πείραμα απέδειξε ότι η συναισθησία είναι κάτι που μαθαίνεται.

Το φαινόμενο βρίσκεται υπό εξέταση…

(11) ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ ΠΛΑΚΟΥΝΤΙΚΗΣ ΑΡΩΜΑΤΑΣΗΣ

1. Η αρωματάση είναι ένζυμο το οποίο απαιτείται για την κατάλυση της μετατροπής των ανδρογόνων προς οιστρογόνα.
2. Η ανεπάρκεια του ενζύμου κατά την εγκυμοσύνη έχει σαν αποτέλεσμα να μην μεταφέρονται και να μην παράγονται οιστρογόνα στο ΧΧ έμβρυο.
3. Η έλλειψη αρωματάσης προκαλεί ανδρικό φαινότυπο σε ΧΧ άτομο.
4. Γίνονται έρευνες να διαπιστωθεί ότι η αδρανοποίηση του Χ χρωμοσώματος ευθύνεται για την συγκεκριμένη νόσο…

(12) ΣΥΝΔΡΟΜΟ TURNER

1. Οι γενετικές αυτές ανωμαλίες με την αδρανοποίηση ενός από τα Χ χρωμοσώματα (ή σε ανωμαλίες του Υ χρωμοσώματος στα ΧΥ άτομα) έχει ως αποτέλεσμα την εμφάνιση πιο νοσηρού φαινοτύπου.
2. Το συμπέρασμα είναι αυτονόητο.
3. Μόνο το 1% των εμβρύων 45Χ επιζούν μέχρι τη γέννηση
4. Παρουσιάζουν μικρό ανάστημα, γοναδική δυσγενεσία και ανατομικές ανωμαλίες.

(13) ΣΥΝΔΡΟΜΟ KABUKI

Αν και το σύνδρομο Kabuki (Κ.S. Niikawa-Kuroki syndrome) έχει μελετηθεί φαινοτυπικά γίνονται μελέτες για την γενετική του αιτία. Τα άτομα παρουσιάζουν δερματολογικές ανωμαλίες, διανοητική καθυστέρηση και ανεπάρκεια ανάπτυξης. Δεν σχετίζεται με το σύνδρομο Fragile X.Οι Ιάπωνες επιστήμονες εστιάζουν τις μελέτες τους σε μικρά δακτυλιοειδή χρωμοσώματα που βρέθηκαν σε λεμφοκύτταρα μόνο των ατόμων με την νόσο. Σε 60 από 100 GTG-αλληλουχίες της μετάφασης από περιφερειακά λεμφοκύτταρα, βρέθηκε ένα δακτυλιοειδές χρωμόσωμα μικρότερο από το G σύνολο χρωμοσωμάτων, το οποίο συνίσταται στο Xq11.1q13.Ο καρυότυπος περιγράφτηκε ως 45,Χ/46,Χ,+r(Χ).Αρκετές περιοχές αναλύθηκαν απεικονίστηκαν με την μέθοδο FISH (Fluorescence In Situ Hybridization) και αποκαλύφτηκαν μικροσκοπικές περιοχές οι οποίες βρίσκονται πολύ κοντά στην περιοχή DXS422 (Xp11.21) και με δεύτερη χαρτογράφηση βρέθηκε περιφερικά του XIST γονιδίου, ανάμεσα στις περιοχές DXS128E και DXS441 (Xq13.2).Μονογονική δισωμία για το Χ και r(Χ) εξαιρέθηκε και το πατρικό χρωμόσωμα του r(Χ) αναγνωρίστηκαν. Η έκφραση του γονιδίου XIST εξηγείται με την μέθοδο RT-PCR χρησιμοποιώντας εκκινητήρια μόρια τα οποία καλύπτουν τα εξώνια 5,6i και 6 στο RNA των λεμφοκυττάρων. Η παρατήρηση της έκφρασης του γονιδίου XIST έρχεται σε αντίθεση με τις άλλες δύο περιπτώσεις ,στις οποίες το γονίδιο XIST είτε δεν παρατηρείται στο r(Χ) ή δεν εκφράζεται. Αυτή είναι η απόδειξη ότι το σύνδρομο Kabuki εκδηλώνεται με r(Χ) και την έκφραση του XIST γονιδίου.

(13) ΑΝΙΔΡΩΤΙΚΗ ΔΥΣΠΛΑΣΙΑ ΕΞΩΔΕΡΜΑΤΟΣ

(14) ΆΛΛΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ (ΥΠΟ ΕΞΕΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΔΕΙΞΗ ΠΙΘΑΝΗΣ ΣΧΕΣΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΑΔΡΑΝΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ Χ ΧΡΩΜΟΣΩΜΑΤΟΣ)

1. Αυτοάνοσα νοσήματα: Το γεγονός ότι η σκλήρυνση κατά πλάκας εμφανίζεται πιο συχνά σε γυναίκες από ότι σε άνδρες. Οι έρευνες που πραγματοποιούνται δεν έχουν απόδειξη κάποια συσχέτιση της νόσου με την αδρανοποίηση του Χ χρωμοσώματος.
2. Ομοφυλοφιλία: Συνδέεται σε περιορισμένο βαθμό με μαθησιακές διεργασίες και επίκτητα αντανακλαστικά, αποδίδεται κατά κύριο λόγο σε γενετική προδιάθεση, καθοριζόμενη από το μητρικό Χ χρωμόσωμα.
3. Αναστροφή φύλου: ΧΥ άτομα με θηλυκό φαινότυπο λόγω ύπαρξης ανώμαλου Χ χρωμοσώματος και επακόλουθης διαταραχής της αδρανοποίησης.

(Α) ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Πειραματική Εμβρυολογία, Ρωξάνη Αγγελοπούλου, Ιατρικές Εκδόσεις Π.Χ.Πασχαλίδης
2. Παθολογική Φυσιολογία, Stephen McPhee, Χαράλαμπος Μουτσόπουλος, Ιατρικές Εκδόσεις Λίτσας
3. Επίτομη Οφθαλμολογία, Γεωργίου Θεοδοσιάδη Δεύτερη Έκδοση, Ιατρικές Εκδόσεις Λίτσας
4. Φυσική Ανθρωπολογία, Θ.Πίτσιος, Ιατρικές Εκδόσεις Π.Χ.Πασχαλίδης
5. Νευρολογία-Επίτομη Θεωρία και Πράξης, Δημήτρης Βασιλόπουλος, Ιατρικές Εκδόσεις Π.Χ.Πασχαλίδης

(Β) ΞΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. World Network Library, Ηλεκτρονική Βιβλιοθήκη του Internet

(Γ) ΠΗΓΕΣ ΑΡΘΡΩΝ

1. Tompkins DJ, McDonald HL, Farrell SA, Brown CJ, “Lack of expression of XIST from a small ring X chromosome containing the XIST locus in a girl with short stature, facial dimorphism and developmental delay.
2. A Review of Synesthesia, Jeffrey Heer-13407920
3. Kabuki Syndrome-like features associated with a small ring chromosome X and XIST gene expression. Stankiewicz P,Thiele H, Giannakudis I, Schlicker M, Baldermann C, Krugger A, Dorr S, Starke H, Hansmann I.
4. Mitotically stable association of polycomb group proteins eed and enx1 with the inactivate X chromosome in trophoblast stem cells. Mak W, Baxter J, Silva J, Newall AE, Otte AP, Brockdorff N.
5. BCRA1 Supports XIST RNA Concentration on the inactive X chromosome. The Dana Farber Cancer Institute, Harvard Medical School, 02115, Boston, MA, USA.
6. Placental Aromatase Deficiency. Jennifer Lynn Malto.
7. Retinitis Pigmentosa. David Goad, Dept.Oklahoma state University.

Εργασία που παρουσιάστηκε από το φοιτητή Ιατρικής Ελευθερίου Ανδρέα
στα πλαίσια του κατ'επιλογήν μαθήματος της Πειραματικής Εμβρυολογίας
Υπεύθυνη μαθήματος : Ρωξάνη Αγγελοπούλου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια
Εργαστήριο Ιστολογίας και Εμβρυολογίας
Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών
Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να ανατρέξετε στον ιστότοπο του μαθήματος της Πειραματικής Εμβρυολογίας: http://www.med.uoa.gr/expembr/
Τελευταία αναθεώρηση : 1/5/2006