Περίληψη

Το Σισμανόγλειο Γ.Π. Νοσοκομείο Αττικής, είναι το Νοσοκομείο Υποστήριξης του Δικτύου Τηλεϊατρικής του Εθνικού Συστήματος Υγείας από το 1991. Σήμερα η Μονάδα Τηλεϊατρικής του νοσοκομείου είναι συνδεδεμένη με δεκαεννέα περιφερικά σημεία (Κέντρα Υγείας και Περιφερικά Ιατρεία). Σε αυτό το άρθρο αναπτύσσονται οι δραστηριότητες της Μονάδας Τηλεϊατρικής, οι οποίες αφορούν σε όλους τους άξονες της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας (υποστήριξη επειγόντων και χρονίων περιστατικών, δραστηριότητες προληπτικής ιατρικής και αγωγής υγείας, εκπαίδευση ασθενών και εκπαίδευση επαγγελματιών υγείας).

Η δυσχέρεια στην επικοινωνία και η απομόνωση, είναι από τα δυσεπίλυτα προβλήματα για τα δεδομένα της χώρας μας, που επηρεάζουν δυσμενώς τις συνιστώσες της κοινωνικής ζωής, αντανακλώντας στη μείωση της σύνθεσης των πληθυσμών των διαφόρων απομονωμένων περιοχών. Η άρση της απομόνωσης είναι μία από τις ελπίδες της ενδεχόμενης παραμονής του πληθυσμού στις περιοχές εντοπιότητας, με αναμενόμενα οφέλη στην ανάπτυξη, τη βελτίωση των συνθηκών ζωής και τη διατήρηση των τοπικών χαρακτηριστικών των διαφόρων περιοχών. Ένα από τα κίνητρα για την επίτευξη των προαναφερθέντων, είναι η εξασφάλιση πρόσβασης σε ασφαλείς και αποτελεσματικές υπηρεσίες υγείας.

Στη χώρα μας τα τελευταία χρόνια, παρά το γεγονός ότι έχει δαπανηθεί μεγάλο τμήμα επενδύσεων για την υγεία, για δημιουργία υποδομής, εξοπλισμού και στελέχωσης για τις ανάγκες της περιφέρειας, τα πράγματα δεν είναι ιδιαίτερα ικανοποιητικά στην αποτίμηση της αποτελεσματικότητας στην παροχή υπηρεσιών υγείας.¹ Οι δυνατότητες που υπολείπονται, μπορούν δυνητικά να εξασφαλιστούν, με τη βοήθεια των τηλεϊατρικών δικτύων.

0 όρος Τηλεϊατρική σημαίνει την άσκηση ιατρικής από απόσταση. Η προ-ηλεκτρονική της μορφή είναι ταυτόσημη με την ιστορία των πρώτων τηλεπικοινωνιακών μεθόδων (π.χ. (φρυκτωρίες, ταχυδρομικά περιστέρια κ.α.). Πρώιμη μορφή τηλεϊατρικής ήταν και η εξέταση ενός ασθενούς με πανώλη το 1966, με γιατρό και ασθενή από την αντίθετη πλευρά του ποταμού, προκειμένου να μειωθεί ο κίνδυνος μετάδοσης .²

Ωστόσο η Τηλεϊατρική γνωρίζει μεγάλη πρόοδο με την ανάπτυξη ηλεκτρονικών μεθόδων επικοινωνίας και ακόμα μεγαλύτερη με τις μοντέρνες ψηφιακές τεχνικές.

Στα μέσα του 19ου αιώνα, αναπτύσσεται εξοπλισμός που μεταφέρει απλή ακτινογραφία με τον τηλέγραφο .³ Το 1897 αναφέρεται στην βιβλιογραφία, επικοινωνία για την παροχή δια γνωστικών και Θεραπευτικών οδηγιών από το τηλέφωνο, για παιδί με λαρυγγίτιδα.⁴ Μεγάλη ώθηση για τη μεταφορά ιατρικής πληροφορίας από μακριά, έδωσε η έρευνα για την κάλυψη των υγειονομικών αναγκών, των αστροναυτών στο διάστημα. Από πολύ νωρίς οι επιστήμονες της NASA, είχαν πετύχει την παρακολούθηση από τη γη, των ζωτικών σημείων των αστροναυτών.

Από τους πρωτοπόρους στην έρευνα της Τηλεϊατρικής από Ελληνικής πλευράς, υπήρξε ο καθηγητής Σκεύος Γ. Ζερβός, ο οποίος δημοσιεύει στα πρακτικά της Ιατρικής Εταιρείας Αθηνών το 1946-1956 την τηλεξέταση του αρρώστου, για την οποία σημειώνει : ".... εξετάζων ασθενή τιμά, μεταδίδω το αναπνευστικόν ψιθύρισμα και τους καρδιακούς παλμούς σαφώς, σαφέστατα οπουδήποτε της γης ή της θαλάσσης Θέλω. Και η Τελεξέτασίς μου αύτη, έχει ευρύτατού μέλλον δια τον καθόλα άνθρωπον".⁶

Είναι σαφές ότι η τηλεϊατρική δεν είναι καινούργια τεχνική, αλλά ασκείται πριν από πολλά χρόνια. Με την πρόοδο των επιστημών της πληροφορικής, των ηλεκτρονικών υπολογιστών, των τηλεπικοινωνιών και της βιοϊατρικής τεχνολογίας, γνωρίζει αλματώδη ανάπτυξη.

Στην Ελλάδα αναπτύσσεται έντονη ερευνητική δραστηριότητα τις τελευταίες δύο δεκαετίες και δημιουργούνται δίκτυα παροχής υπηρεσιών υγείας από μακριά. Έτσι, το 1987 δημιουργήθηκε το Κέντρο Ιατρικών Οδηγιών του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού, για να απαντά σε επείγουσες κλήσεις ιατρικής βοήθειας ναυτιλωμένων εν πλώ, το οποίο από το 1995 αποτελεί θεσμοθετημένο φορέα υποστήριξης ναυτιλωμένων.⁷ Την αμέσως επόμενη χρονιά, το 1988 , η τότε διοίκηση του Σισμανογλείου Νοσοκομείου υιοθέτησε την ανάπτυξη πιλοτικού τηλεϊατρικού προγράμματος για την υποστήριξη απομεμακρυσμένων περιοχών. Το πιλοτικό πρόγραμμα το οποίο διήρκεσε από το 1988-1990 υλοποιήθηκε με την συνεργασία του Πανεπιστημίου Αθηνών, Ιατρική Σχολή, Έδρα Ιατρικής Φυσικής, υπό τον Καθηγητή κ. X. Προυκάκη, και Επ. Καθηγητή κ. Δ. Σωτηρίου. Από το Σισμανόγλειο Νοσοκομείο, ενεπλάκησαν αρκετά τμήματα όπως το Α’ Παθολογικό, το Ακτινολογικό, το Καρδιολογικό, η Τεχνική Υπηρεσία, η Διοικητική Υπηρεσία κ.ά. Οι πειραματικές εφαρμογές διήρκησαν περίπου 2,5 χρόνια με μεταφορά δεδομένων αρχικά από δωμάτιο σε δωμάτιο και στη συνέχεια με σύνδεση των Κέντρων Υγείας Σπάτων, Πάρου, Δυτικής Φραγκίστας και Νοσοκομείου Καρπενησίου.^8-10

Το 1990 το Υπουργείο Υγείας Πρόνοιας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων, αποφασίζει τη δημιουργία του Δικτύου Τηλεϊατρικής στα πλαίσια του Εθνικού Συστήματος Υγείας, εξοπλίζοντας και συνδέοντας 12 περιφερικές μονάδες (Κέντρα Υγείας) διάσπαρτα στον Ελλαδικό χώρο, με Κεντρική Μονάδα Υποστήριξης στο Σισμανόγλειο Νοσοκομείο." Σκοπός του Δικτύου Τηλεϊατρικής αρχικά ήταν η παροχή επείγουσας διαγνωστικής και Θεραπευτικής φροντίδας στις απομεμακρυσμένες περιοχές. Το 1992-1994 διατηρεί το ίδιο φάσμα δραστηριοτήτων, δηλαδή υποστήριξη επειγόντων περιστατικών. Επίσης γίνονται και πρώτες εφαρμογές ιατρικής εκπαίδευσης.

Από το 1995 διευρύνονται οι δραστηριότητες σύμφωνα με την άποψη της Ελληνικής Πολιτείας για παροχή Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας¹²  και από το 1997, οι δραστηριότητες καλύπτουν το φάσμα που ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας οριοθετεί για την ανάπτυξη τηλεϊατρικών δραστηριοτήτων.¹³ Σύμφωνα με τον ορισμό αυτό:

«Η Τηλεϊατρική είναι η παροχή υπηρεσιών υγείας, από όλους τους επαγγελματίες υγείας, εκεί όπου η απόσταση είναι ένας κριτικός παράγοντας, με τη χρησιμοποίηση της πληροφορικής και της τεχνολογίας των τηλεπικοινωνιών, για την ανταλλαγή πολύτιμων πληροφοριών για τη διάγνωση, θεραπεία και πρόληψη της νόσου και των ατυχημάτων, την έρευνα και την αξιολόγηση, τη συνεχιζόμενη εκπαίδευση αυτών που παρέχουν τις υπηρεσίες υγείας και όλα αυτά με σκοπό την προαγωγή της υγείας των ατόμων και των κοινοτήτων».

ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥ ΔΙΚΤΥΟΥ ΤΗΛΕΪΑΤΡΙΚΗΣ

Σκοπός της λειτουργίας του Δικτύου Τηλεϊατρικής του Εθνικού Συστήματος Υγείας είναι η παροχή εξειδικευμένων διαγνωστικών και θεραπευτικών πληροφοριών σε περιφερικές υγειονομικές μονάδες και η υποστήριξη σε προγράμματα προληπτικής ιατρικής, αγωγής και προαγωγής της υγείας. Παράλληλα παρέχει συστηματική εκπαίδευση στις ιατρικές και νοσηλευτικές υπηρεσίες των συνδεδεμένων υγειονομικών μονάδων, με σκοπό τη βελτίωση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας.

ΣΤΟΧΟΙ ΤΟΥ ΔΙΚΤΥΟΥ ΤΗΛΕΪΑΤΡΙΚΗΣ

Οι στόχοι της λειτουργίας του δικτύου τηλεϊατρικής αφορούν στον ασθενή, στον υγιή πληθυσμό και στα στελέχη των υπηρεσιών υγείας. Ειδικότερα:

α. Σε σχέση με τον ασθενή

Η παροχή έγκυρης και έγκαιρης διαγνωστικής και θεραπευτικής βοήθειας, ώστε να αποφεύγονται οι άσκοπες μετακινήσεις προς τα μεγάλα αστικά κέντρα για αναζήτηση ειδικού ιατρού ή όταν η μετακίνηση είναι επιβεβλημένη, να γίνεται με ασφαλέστερο τρόπο.

β. Σε σχέση με τον υγιή πληθυσμό

Η μείωση του αισθήματος απομόνωσης και αύξηση της εμπιστοσύνης της "κοινότητας", στις τοπικά παρεχόμενες υπηρεσίες ιατρικής φροντίδας. Η εκπαίδευση του υγιούς πληθυσμού, μέσω προγραμμάτων αγωγής και προαγωγής της υγείας.

γ. Σε σχέση με τα στελέχη των Υπηρεσιών Υγείας (ιατρούς, νοσηλευτές κ.λ.π.)

Η αύξηση των γνώσεων και των ικανοτήτων του υγειονομικού προσωπικού, μέσω ειδικών προγραμμάτων συνεχιζόμενης εκπαίδευσης, με στόχο την αναβάθμιση των παρεχόμενων υγειονομικών υπηρεσιών.

Οι αποκεντρωμένες υπηρεσίες οι οποίες δέχονται βοήθεια μέσω του Δικτύου Τηλεϊατρικής φαίνονται παρακάτω:

ΠΕΡΙΦΕΡΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΔΙΚΤΥΟΥ ΤΗΛΕΪΑΤΡΙΚΗΣ

1. Κέντρο Υγείας Αμυνταίου
2. Κέντρο Υγείας Γυθείου
3. Κέντρο Υγείας Θεσπρωτικού
4. Κέντρο Υγείας Σαντορίνης
5. Νοσοκομείο- Κ.Υ. Λήμνου
6. Κέντρο Υγείας Ιθάκης
7. Κέντρο Υγείας Πάρου
8. Κέντρο Υγείας Σκοπέλου
9. Κέντρο Υγείας Σουφλίου
10. Κέντρο Υγείας Τσοτυλίου
11. Νοσοκομείο - Κ.Υ. Φιλιατών
12. Κέντρο Υγείας Εχίνου
13. Περιφερικό Ιατρείο Αστυπάλαιας
14. Περιφερικό Ιατρείο Φούρνων Ικαρίας
15. Περιφερικό Ιατρείο Κουρουνίων Χίου
16. Περιφερικό Ιατρείο Οινουσσών
17. Κέντρο Υγείας Παραμυθιάς
18. Κέντρο Υγείας Άντισσας Μυτιλήνης
19. Περιφερικό Ιατρείο Καστελόριζου

Μέρος των τηλεϊατρικών δραστηριοτήτων μπορεί να ασκηθεί ικανοποιητικά με τη βοήθεια τηλεφώνου και fax. 'Ετσι ένα δίκτυο τέτοιων υπηρεσιών παρέχεται από τη Μονάδα Τηλεϊατρικής στα παρακάτω σημεία:

1. Περιφερικό Ιατρείο Αγαθονησίου
2. Περιφερικό Ιατρείο Αγίου Ευστρατίου
3. Περιφερικό Ιατρείο Ηρακλειάς Νάξου
4. Περιφερικό Ιατρείο Τυμφρηστού
5. Κέντρο Υγείας Καρπάθου
6. Περιφερικό Ιατρείο Κιμώλου
7. Περιφερικό Ιατρείο Κουφονησίων
8. Περιφερικό Ιατρείο Λειψών
9. Περιφερικό Ιατρείο Καλάμου Λευκάδας
10. Περιφερικό Ιατρείο Μύτικα Λευκάδας
11. Περιφερικό Ιατρείο Φολεγάνδρου

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

Οι δραστηριότητες που αναπτύσσει η Μονάδα Τηλεϊατρικής αντανακλούν στο σκοπό και τους στόχους λειτουργίας της και είναι:

Παροχή Υπηρεσιών Ιατρικής και Συμβουλευτικής Φροντίδας

Από τον Απρίλιο του 1992, όταν και ολοκληρώθηκε η σύνδεση των δώδεκα Κέντρων Υγείας με το σύστημα Τηλεϊατρικής, έχουν διεκπεραιωθεί πάνω από 4.500 περιστατικά, οξέα ή χρόνια. Στην πλειοψηφία τους αφορούσαν: παθολογικά περιστατικά (16%ο), πνευμονολογικά περιστατικά (27%) ενώ καρδιολογικά καλύπτουν το 17%ο, ορθοπεδικά το 21%, Ουρολογικά το 5%, Χειρουργικά το 2%, Συμβουλευτικό της Διατροφής το 12%ο.^14-18

Από τον Ιανουάριο του 1995 και με την καθιέρωση των Τακτικών Τηλεϊατρείων'9 διαχωρίζεται πλήρως η παροχή υπηρεσιών ιατρικής φροντίδας σε επείγουσα και τακτική. Οι αμιγώς επείγουσες κλήσεις, ανέρχονται σε ποσοστό περίπου 15% του συνόλου των περιστατικών.

Για το 1998 διεκπεραιώθηκαν 751 περιστατικά ενώ δεν υλοποιήθηκαν τελικά 36 από τις συνολικά 59 αιτηθείσες διακομιδές.

Παροχή Υπηρεσιών Ιατρικής και Συμβουλευτικής Φροντίδας στα χρόνια περιστατικά μέσω Τακτικών Τηλεϊατρείων

Α. Σκοπός Τακτικών Τηλεϊατρείων

Η συστηματική υποστήριξη και αναβάθμιση των παρεχόμενων από τα Κέντρα Υγείας υπηρεσιών Ιατρικής Φροντίδας, με τη μεταφορά μέσω του συστήματος, εξειδικευμένων διαγνωστικών και Θεραπευτικών πληροφοριών, για τη ρύθμιση προβλημάτων ασθενών με χρόνια νοσήματα.

Β. Στόχοι

1. Βελτιστοποίηση της παροχής Θεραπευτικής φροντίδας των ασθενών με χρόνια προβλήματα.
2. Ελαχιστοποίηση των μετακινήσεων προς το κέντρο των χρονίως πασχόντων.
3. Μείωση της κοινωνικής δυσαρέσκειας και αύξηση της εμπιστοσύνης προς τις τοπικά παρεχόμενες υπηρεσίες υγείας.
4. Ορθολογικότερη χρήση εργαστηριακών εξετάσεων και φαρμακευτικής αγωγής.
5. Καθιέρωση της εκπαίδευσης του ασθενούς για τροποποίηση της στάσης και της συμπεριφοράς του, προς όφελος της ρύθμισης του νοσήματός του.
6. Καθιέρωση του ρόλου της Θεραπευτικής ομάδας, για την καλύτερη διευθέτηση των νοσημάτων (διάφορες ειδικότητες, ιατροί, νοσηλευτές, ψυχολόγοι, διαιτολόγοι, κ.α.)
7. Εκπαίδευση ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού, ώστε να αποκτήσουν την ικανότητα να επηρεάζουν τον ασθενή.
8. Μείωση των δεικτών νοσηρότητας και Θνησιμότητας.
9. Μείωση ημερών νοσηλείας.
10. Μείωση του χρόνου αναμονής.
11. 'Eμμεση εκπαίδευση των ιατρών μέσω των διαδικασιών.
12. Εξοικείωση με νέους τρόπους επικοινωνίας και χρήση νέων τεχνολογιών, από το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό, προς όφελος των ασθενών.

Γ. Μεθοδολογία

• Η επικοινωνία του Κέντρου με τις περιφερικές μονάδες γίνεται μέσω του εγκατεστημένου συστήματος Τηλεϊατρικής. Αυτό επιτρέπει τη μεταφορά ιατρικών δεδομένων όπως ακτινογραφία, ΗΚΓ κά, και την ταυτόχρονη συνδιάλεξη του ιατρού του Κέντρου με τον ιατρό και τον ασθενή της περιφέρειας. Η μεταφορά εικόνας και ήχου επιτυγχάνεται μέσω τηλεφωνικών γραμμών.
• Η ζήτηση προκύπτει από τις υπηρεσίες υγείας της περιφέρειας.
• Η διεκπεραίωση των ζητούμενων υπηρεσιών, γίνεται από το Κέντρο ύστερα από προσυνεννόηση, σε συγκεκριμένη ημέρα και ώρα.
• 0 ειδικός του Κέντρου επικοινωνεί ταυτόχρονα με τον ιατρό της περιφέρειας και τον ασθενή ενώ έχει ληφθεί μέριμνα διαφύλαξης του ιατρικού απορρήτου.
• 0 συνήθης χρόνος επικοινωνίας για κάθε περιστατικό κυμαίνεται από 15 έως 45min.
• Τηρείται κάρτα ασθενούς όλων των στοιχείων, τόσο στο Μονάδα Τηλεϊατρικής όσο και στο Κέντρο Υγείας.
• Κάθε Κέντρο Υγείας καλύπτεται για τα διάφορα Τηλεϊατρεία από την ίδια πάντα ομάδα ιατρών.
• Μετά το πέρας του ιατρείου, μπορεί να ακολουθήσει συζήτηση μεταξύ των ιατρών.

Συγκριτικός πίνακας απεικόνισης των διακομιδών που αποτράπηκαν με την υποστήριξη της Μονάδας Τηλεϊατρικής

Σήμερα τα λειτουργούντα Τακτικά Τηλεϊατρεία είναι:

1. Τακτικό Τηλεϊατρεία χρονίων πνευμονολογικών νοσημάτων.
2. Τακτικό Τηλεϊατρεία χρονίων καρδιολογικών νοσημάτων και υπέρτασης.
3. Τακτικό Τηλεϊατρεία Ουρολογικών παθήσεων
4. Τακτικό Ηπατολογικό Τηλεϊατρείο
5. Τακτικό Διαβητολογικό Τηλεϊατρείο
6. Τακτικό Λιπιδαιμικό Τηλεϊατρείο
7. Τακτικό Ψυχιατρικό Τηλεϊατρείο
8. Τακτικό Τηλεϊατρείο αντιμετώπισης πόνου
9. Συμβουλευτικό Τηλεϊατρεία Διαιτητικής Αγωγής

Στόχος του τελευταίου είναι να εκπαιδεύει και να καθοδηγεί διαιτητικά τους ασθενείς για τη θεραπευτική αντιμετώπιση του νοσήματος τους. Η διαιτητική φροντίδα, ως τομέας τόσο της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας, όσο και της Θεραπευτικής πολλών νοσημάτων, αποτελεί ένα σημαντικό και πολλά υποσχόμενο Τμήμα της Τηλεϊατρικής, σκοπός του οποίου είναι να αυξηθεί η αποτελεσματικότητα και η αποδοτικότητα στην θεραπεία χρόνιων νοσημάτων μέσω της εκπαίδευσης στη δίαιτα. 'Ετσι καθιερώθηκε διαιτητική υποστήριξη σε νοσήματα όπως: Σακχαρώδη διαβήτη, Υπέρταση, Υπερλιπιδαιμία, Παχυσαρκία, Άπνοια 'Υπνου και Χρόνια Νεφρική Ανεπάρκεια

Η λειτουργία των Τακτικών Τηλεϊατρείων Θέτει προς συζήτηση και αξιολόγηση τα κάτωθι:

1. Αξιοπιστία της διαφύλαξης του απορρήτου.
2. Αξιοπιστία μεταβίβασης δεδομένων και πληροφοριών.
3. Αποτελεσματικότητα χειρισμών μέσω του συστήματος.
4. Αναγνώριση της ανάγκης για φροντίδα στο σπίτι.
5. Δημιουργία standards επικοινωνιών μέσω του συστήματος.
6. Διαμόρφωση κριτηρίων αξιολόγησης (ποιότητα, κοστολόγηση).
7. Αναζήτηση νέων τεχνικών και άλλων δυνατοτήτων για την αποτελεσματικότερη συνεργασιμότητα των ασθενών.

Ο χρόνος λειτουργίας είναι μικρός και επιθυμούμε, λόγω του μικρού αριθμού περιστατικών, να μην αναφερθούμε σε συμπεράσματα, αλλά σε ενδείξεις που συνηγορούν στα κάτωθι: 

1. Σαφής μείωση της πολυφαρμακίας.
2. Βελτίωση εργαστηριακών και άλλων παραμέτρων, εξαιτίας της εκπαίδευσης (Σωματικού Βάρους, Σακχάρου, Λιπιδίων κ.λπ.)
3. Ευαρέσκεια των ασθενών και αποδοχή των παρεχόμενων υπηρεσιών με τη βοήθεια του  συστήματος.
4. Αύξηση της αξιοπιστίας των παρεχόμενων ιατρικών υπηρεσιών στην περιφέρεια.
5. Βελτιστοποίηση των Θεραπευτικών χειρισμών των γενικών ιατρών με τη βοήθεια του Κέντρου.
6. Δυνατότητα ενημέρωσης των ιατρών για τις σύγχρονες Θεραπευτικές εξελίξεις.

Δ. Η εκπαίδευση ασθενών

'Ενα ιδιαίτερα μεγάλο ποσοστό ασθενών με χρόνια νοσήματα (75-85%), μπορεί να αντιμετωπισθεί αρκούντως ικανοποιητικά μέσω του Δικτύου Τηλεϊατρικής. Η νοσηρότητα στη χώρα μας από πλευράς χρονίων νοσημάτων, περιλαμβάνει νοσήματα φθοράς όπως ισχαιμική καρδιακή νόσος, υπέρταση, χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια, σακχαρώδη διαβήτη, αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια, νεοπλάσματα, λιθιάσεις κ.ά.

Η μετανοσοκομειακή φροντίδα και παρακολούθηση για την ικανοποιητική ρύθμιση των παραπάνω νοσημάτων, μπορεί να εκπληρώνεται μέσω των δικτύων τηλεϊατρικής φροντίδας, με την παραμονή του ασθενούς στον τόπο του ή ακόμα και στο σπίτι του. Ενδιαφέρον έχει και η οικονομική αποτίμηση της φροντίδας αυτής, νέου τύπου, παρά τον καταρχήν σκεπτικισμό για το εύρος των δραστηριοτήτων της, τη φιλικότητα των ασθενών αλλά και των ειδικών με την τεχνολογία και τις πραγματικές δυνατότητες ιατρός και ασθενής, αλλά και οι υπόλοιποι συντελεστές αυτών των παρεμβάσεων π.χ. νοσηλευτές, να βρίσκονται κοντά, επί της ουσίας.

Στη διαχείριση των χρονίων περιστατικών, ενδιαφέρον έχει η εκπαίδευση των ασθενών στη διαχείριση του νοσήματός τους, όπως π.χ. στον σακχαρώδη διαβήτη, την υπερλιπιδαιμία κ.ά. Εδώ η τεχνολογία παρέχει στον ειδικό τη δυνατότητα να εκπαιδεύσει άρτια λόγω της δελεαστικής εικόνας, πολλούς ασθενείς π.χ. στη χρήση της ινσουλίνης ή στη φροντίδα των ποδιών στον διαβήτη. Η εκπαίδευση έχει όλες εκείνες τις δελεαστικές προϋποθέσεις να τροποποιήσει την συμπεριφορά του ασθενούς προς την κατεύθυνση που ενδιαφέρει. Ευκολότερα ο ασθενής με ΧΑΠ Θα μάθει τη χρήση των συσκευών χορήγησης των φαρμάκων κ.ά.

Είναι γνωστό και γενικά αποδεκτό ότι η εκπαίδευση είναι μία σημαντική παράμετρος της υποστήριξης των χρονίων νοσημάτων. Πολλές επιστημονικές και άλλες οργανώσεις π.χ. DESC, επισημαίνουν την αναγκαιότητα ενίσχυσης με κάθε τρόπο των εκπαιδευτικών διαδικασιών, με στόχο βελτιστοποίηση των Θεραπειών, μείωση των επιπλοκών, ελάφρυνση των ασφαλιστικών επιβαρύνσεων

Η Τηλεϊατρική είναι ένας πρόσφορος τρόπος άσκησης και αποτελεσματικής υποστήριξης Θεραπειών από μακριά

Προγράμματα Προληπτικής Ιατρικής

Οι δραστηριότητες αυτές εντάσσονται σε ένα πλέγμα υποστηρικτικής φροντίδας προς τα Κέντρα Υγείας, προκειμένου να αναπτυχθούν αξιόπιστα προγράμματα πρόληψης των νοσημάτων της σύγχρονης δημοπαθολογίας του ελληνικού πληθυσμού, μείωσης της νοσηρότητας και Θνησιμότητας από αυτά

Α. Δυνατότητες ενίσχυσης υπηρεσιών πρόληψης

Η αλλαγή της εικόνας της ιατρικής τα τελευταία 50 χρόνια δεν αφορά μόνο στην φύση του νοσολογικού φάσματος (αύξηση της συχνότητας των νοσημάτων φθοράς, μείωση της συχνότητας των περισσότερων λοιμωδών νοσημάτων), αλλά και στην συμβολή της βιοϊατρικής τεχνολογίας, της πληροφορικής, των τηλεπικοινωνιακών δικτύων και στην οργανωτική υποδομή της φροντίδας υγείας

Η δημόσια αρωγή είναι ένα βασικό κομμάτι της υγειονομικής φροντίδας της χώρας μας, το οποίο δεν περιορίζεται μόνο στην Θεραπεία ή τη ρύθμιση των νοσημάτων, αλλά και στην εξυγίανση του περιβάλλοντος, την προστασία και προαγωγή της υγείας

Η ύπαρξη και η λειτουργία τηλεϊατρικών δικτύων, μπορεί να υπηρετήσει αποτελεσματικά την παροχή υπηρεσιών πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας, στις απομονωμένες και απομακρυσμένες περιοχές της χώρας, να υπηρετήσει την ηθική και λογική της προληπτικής φροντίδας, απέναντι στη δευτερογενή περίθαλψη, πράγματα που στοιχειοθετούνται από τη χρονική τους προτεραιότητα και την καλύτερη κατά κανόνα περιφρούρηση των βασικών παραμέτρων της ποιότητας ζωής

Είναι γεγονός, ότι η ζήτηση υγειονομικών υπηρεσιών επικεντρώνεται στη χώρα μας, περισσότερο στα Θεραπευτικά παρά στα προληπτικά μέτρα και ιδιαίτερα στα μέτρα υψηλής τεχνολογίας. Το φαινόμενο αυτό αποτελεί την συνισταμένη πολλών παραγόντων όπως της σύγχρονης λατρείας της τεχνολογίας, της διαφήμισης που υπαγορεύεται από κερδοσκοπικά κίνητρα, της μηχανιστικής Θεώρησης και του προσωποπαγούς χαρακτήρα της θεραπευτικής ιατρικής, που την αντιδιαστέλλει από την πιθανολογική και αναγκαστικά αφηρημένη πρόληψη

Η Τηλεϊατρική μπορεί να τεθεί στην υπηρεσία της προληπτικής ιατρικής και να είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική και αποδοτικότερη από οικονομική άποψη, δεδομένου ότι η χρήση των υπολογιστών, μπορεί με ασφάλεια να συμβάλλει στην εκτίμηση της νοσηρότητας ή του επιπολασμού διαφόρων νοσηρών καταστάσεων, αλλά και λόγω του δελεαστικού της εικόνας, να αναβαθμίσει την αγωγή υγείας και τη δημόσια υγιεινή, προς όφελος των οικονομικών της υγείας. Η συμβολή των Τηλεϊατρικών Δικτύων, Θα μπορούσε να είναι αποτελεσματική τόσο στην εφαρμογή μέτρων πρωτογενούς πρόληψης στην κοινότητα, όσο και στην αναβάθμιση της δευτερογενούς πρόληψης.

Ωστόσο, η αποτελεσματική άσκηση της προληπτικής ιατρικής με ή χωρίς δίκτυα, αλλά κυρίως με τα δίκτυα, εμπεριέχει και την έννοια της εμπλοκής των κοινωνικών φορέων, στη διαχείριση των προβλημάτων υγείας. Η εξοικείωση των πληθυσμών με τα δίκτυα, αλλά και η ενίσχυση των υγειονομικών στελεχών της περιφέρειας, αναμένεται να συνεισφέρουν στα οφέλη της ανάσχεσης τουλάχιστον των νοσημάτων, της σύγχρονης δημοπαθολογίας.

Οι δραστηριότητες που μπορούν να αναφερθούν ως ενδεικτικές της υποστήριξης της άσκησης της προληπτικής ιατρικής από τα Κέντρα Υγείας είναι:

α) Πρόγραμμα πρόληψης καρκίνου του προστάτη

β) Πρόγραμμα πρόληψης του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας

γ) Πρόγραμμα εμβολιασμών για την Ηπατίτιδα Β

Σχεδιασμός Προγραμμάτων Προαγωγής και Αγωγής Υγείας γενικού και μαθητικού πληθυσμού.

Είναι γνωστό ότι η Αγωγή Υγείας είναι η εκπαιδευτική εκείνη διαδικασία, που αποσκοπεί στη διαμόρφωση της συμπεριφοράς που είναι αναγκαία προκειμένου να μειωθεί η επίπτωση ή να βελτιωθεί η πρόγνωση, ενός ή περισσοτέρων νοσημάτων. Η αγωγή υγείας στοχεύει στη διαμόρφωση συμπεριφοράς και όχι σε προσαύξηση γνώσεων, έστω και εάν οι γνώσεις αποτελούν την εποικοδόμηση της επιθυμητής συμπεριφοράς. Η Τηλεϊατρική μπορεί να συνεισφέρει τα μέγιστα σε ζητήματα αγωγής υγείας, διαθέτοντας δελεαστικές τεχνικές παραμέτρους όπως εικόνα, ήχο, την αίσθηση του μακριά κ.α.

Αποτελεί γενική διαπίστωση, ότι στην ιεράρχηση των υγειονομικών στόχων, διάφορα Θεωρητικά και εμπειρικά δεδομένα συγκλίνουν στην άποψη ότι η μεγιστοποίηση της αποτελεσματικότητας της αγωγής υγείας, προϋποθέτει την επικέντρωσή της στους νέους. Από την άλλη πλευρά, οι νέοι είναι περισσότερο φιλικοί προς την τεχνολογία και τις δυνατότητες που τους δίνονται μέσω αυτής να εκφραστούν, να δημιουργήσουν αλλά και να επικοινωνήσουν με νέους αντίστοιχων ηλικιών και ενδιαφερόντων, από διάφορες περιοχές της χώρας. "Ετσι, ακούγεται δελεαστική η παρέμβαση αγωγής υγείας μέσω των τηλεϊατρικών δικτύων, έχοντας περισσότερους δυνητικούς στόχους και κατά συνέπεια περισσότερες δυνατότητες διακοπής της παθογενετικής εξελικτικής διαδικασίας

Επιπρόσθετα, επειδή η Αγωγή Υγείας είναι διαδικασία πολυσυνθετική γνωσιακά, είναι ενδιαφέρον να αναφερθεί ότι εκτός από τα άμεσα υγειονομικά οφέλη  (ενδεχόμενα κόστη υγείας), μπορεί από την πλευρά της να τροποποιήσει την γενικότερη στάση ζωής των νέων, μέσα από αναζητήσεις που θα την ενισχύσουν, όπως ιστορικά στοιχεία, τέχνη, πολιτισμός, μουσική, χορός, παιχνίδι κ.α. να συμβάλλει στην συμμετοχική διαχείριση της υγείας.

Η πρόσβαση για αγωγή υγείας στα σχολεία μέσω των Τηλεϊατρικών Δικτύων είναι ευκολότερη και συμφερότερη. Μπορεί στο ίδιο χρονικό διάστημα να παρέμβει σε μεγάλο αριθμό παιδιών ή εφήβων, με μικρό αριθμό εξειδικευμένων στελεχών υγείας.

Σχεδιάστηκε και βρίσκεται σε εξέλιξη κύκλος προγραμμάτων Αγωγής Υγείας στη διατροφή²⁵ , με σκοπό να επηρεάσει τη διαμόρφωση ή και την τροποποίηση της διατροφικής συμπεριφοράς, για καλύτερες διατροφικές επιλογές, με στόχους όχι μόνο την πρόληψη των νοσημάτων που ενοχοποιούν τη διατροφή ως παράγοντα εκδήλωσής τους, αλλά και την προστασία και προαγωγή της υγείας.

Ενδεικτικά αναφέρουμε:

• Μάθε για το Αλκοόλ
• Μητρικός Θηλασμός
• Τρώγοντας σωστά... (για παιδιά σχολικής ηλικίας 6-12 ετών)
• Δραστηριότητες για παιδιά προσχολικής ηλικίας σχετικά με τη διατροφή
• Διατροφή και Δόντια (για παιδιά σχολικής ηλικίας 6-12 ετών)
• Καταπολέμησε τον καρκίνο τρώγοντας σωστά
• Οι καντίνες των σχολείων
• Διατροφή στην Εφηβεία
• Διατροφή και Τρίτη Ηλικία
• Η Υγεία της Καρδιάς

Συνεχιζόμενη Ιατρική Εκπαίδευση

Σημαντική είναι η συμβολή της Τηλεϊατρικής στην εκπαίδευση των ιατρών των συνδεδεμένων Κέντρων Υγείας με τις καθημερινές συνδιαλέξεις με τους ειδικούς του Νοσοκομείου, όπου μεταφέρεται εμπειρία και εξειδικευμένη γνώση σε συγκεκριμένα θέματα. Οι ανωτέρω συνδιαλέξεις πολλές φορές αφορούν και θέματα γενικότερου προβληματισμού χωρίς να γίνεται αναφορά σε συγκεκριμένο ασθενή²⁶ . Εκτός από την εκπαίδευση με τις καθημερινές συνδιαλέξεις, έχουν εκπονηθεί και υλοποιηθεί και προγράμματα συνεχιζόμενης ιατρικής εκπαίδευσης.

Τα προγράμματα αυτά διεκπεραιώνονται με κατ' αρχήν εισήγηση, την οποία ακολουθεί συζήτηση. Συμμετέχουν ταυτόχρονα (conference) ιατροί πολλών Κέντρων Υγείας και όλοι παρακολουθούν το κατάλληλα σχεδιασμένο εποπτικό υλικό, το οποίο έχει αποσταλεί πριν από την προγραμματισμένη συνεδρία. Συνήθως οι αρχικές εισηγήσεις ακολουθούνται από πρακτικές ασκήσεις, για την καλύτερη κατανόηση και εφαρμογή των μεταφερομένων γνώσεων

Τα προγράμματα διαρκούν ένα 8μηνο και πραγματοποιούνται συνολικά 55 ωριαίες συνεδρίες.

Συνεχιζόμενη Νοσηλευτική Εκπαίδευση

Κάθε χρόνο, παράλληλα με αυτά της Συνεχιζόμενης Ιατρικής Εκπαίδευσης, εκπονούνται και προγράμματα Συνεχιζόμενης Νοσηλευτικής Εκπαίδευσης μέσω Τηλεϊατρικής με θέματα Επείγουσας Νοσηλευτικής Φροντίδας και Κοινοτικής Νοσηλευτικής. ²⁷ Σε κάθε εκπαιδευτικό έτος πραγματοποιούνται 70 ωριαίες συνεδρίες.

Άλλες Δραστηριότητες

Δημιουργία οπτικοακουστικού υλικού για την υποστήριξη προγραμμάτων προληπτικής ιατρικής και αγωγής υγείας.

• Δημιουργία οπτικοακουστικού υλικού για την εκπαίδευση ασθενών με σακχαρώδη διαβήτη,  υπερλιπιδαιμίες, υπέρταση κ.ά.
• Διοργάνωση σεμιναρίων, ημερίδων κλπ. Με υπουργεία, φορείς, οργανισμούς, κοινότητες.
• Πραγματοποίηση τηλεδιασκέψεων και τηλεσυνεδρίων.

Συνολικά 85 ειδικευμένοι ιατροί παρέχουν τις υπηρεσίες τους σε όλες τις δραστηριότητες που υποστηρίζει η Μονάδα Τηλεϊατρικής. Επίσης άλλοι υγειονομικοί όπως νοσηλευτές, ψυχολόγοι, διαιτολόγοι, τεχνολόγοι, επισκέπτες υγείας, μαίες, φαρμακοποιοί, κοινωνικοί λειτουργοί και άλλοι διοικητικοί υπάλληλοι, συνεργάζονται για να απαντήσουν καλύτερα στα προβλήματα των ασθενών της περιφέρειας αλλά και για να ενισχύσουν τις δραστηριότητες της προληπτικής ιατρικής

Σχετικά με τα ζητήματα Τηλεϊατρικής στην χώρα μας έχει αναπτυχθεί ευρύς και γόνιμος προβληματισμός. Ωστόσο έχοντας υπόψη την αυξημένη απαίτηση των πολιτών αυτής της χώρας που ζουν σε απομακρυσμένες γεωγραφικά περιοχές, για ίση διαθέσιμη πρόσβαση σε υψηλής ποιότητας υπηρεσίες υγείας, δεν μπορούμε να μην αναγνωρίσουμε ότι μέσω τηλεϊατρικής μπορούν: - να ξεπεραστούν οι γεωγραφικοί φραγμοί και - να είναι διαθέσιμες οι υπηρεσίες υγείας σε κάθε πολίτη, μειώνοντας παράλληλα την ανάγκη μετακινήσεων προς πιο δαπανηρές μορφές νοσηλείας είτε το κόστος τους είναι οικονομικό είτε συναισθηματικής αποτίμησης.

Οι ασθενείς και οι πιέσεις των οικείων τους, κάνουν την Τηλεϊατρική σημαντική στις περιπτώσεις που είναι αναγκαία η παροχή γνώσης, από ειδικούς. Οι επαγγελματίες υγείας Θεωρούν, ότι εντέλλονται να προσφέρουν υπηρεσίες, χωρίς να τους απασχολούν τόσο οι τρόποι, αν δηλαδή αυτοί είναι συμβατικοί ή από μακριά

Η Τηλεϊατρική επίσης, μπορεί να αυξήσει τις δυνατότητες μικρών νοσοκομείων και να τα υποστηρίξει να παρέχουν ανταγωνιστικές ποιοτικά υπηρεσίες με τα κεντρικά. Σε ένα τέτοιο δίκτυο, η ανταλλαγή ηλεκτρονικών φακέλων ασθενών, Θα ήταν πολύ εύκολη υπόθεση. Η Τηλεϊατρική ωστόσο δεν είναι χρήσιμη μόνο στις απομακρυσμένες περιοχές, αλλά εν δυνάμει χρήσιμη σε όλες τις καταστάσεις, που η διακίνηση πληροφοριών και δεξιοτήτων είναι αναγκαία για την προστασία και προαγωγή της υγείας.

Κάθε τηλεϊατρική εφαρμογή Θα πρέπει να την δούμε μέσα στο πλέγμα των υπηρεσιών υγείας. Στις τοπικές υπηρεσίες υγείας (Κέντρα Υγείας) που συνδέονται με δίκτυο τηλεϊατρικής πρέπει:

• να τους εξασφαλίσει αξιοπιστία, το σύστημα παρέμβασης
• να ενισχύονται με τα διαθέσιμα τεχνικά μέσα
• να διασφαλίζεται η λειτουργία της υπάρχουσας συμβατικής υπηρεσίας, εάν για κάποιο λόγο το σύστημα δεν λειτουργήσει.
• να μειώνεται ο ενδεχόμενος κίνδυνος στην θεραπευτική παρέμβαση, στο ελάχιστο.

Προς άρση των φόβων για επέκταση των δικτύων τηλεϊατρικής, πιστεύουμε ότι δεν αποτελεί φραγμό η ταχεία αλλαγή των τεχνολογιών. Η βασική τεχνολογία υπάρχει και είναι διαθέσιμη, με συνεχώς χαμηλότερα κόστη. 0 ανθρώπινος παράγοντας, η οργάνωση και η διοίκηση είναι αναγκαίο να γίνουν πιο ευέλικτα και αποδοτικά στην άσκηση τηλεϊατρικής φροντίδας.

Οι διαχειριστές του συστήματος τηλεϊατρικής (στελέχη υπηρεσιών υγείας ) είναι πρόθυμοι να εντάξουν στους χώρους τους τηλεϊατρικές δραστηριότητες και εφαρμογές και να πειραματιστούν με τηλεϊατρικά εργαλεία. (Πανευρωπαϊκή έρευνα μεταξύ ιατρών είτε είναι χρήστες είτε όχι (50%ε) πιστεύει ότι Θα βελτίωνε την δουλειά τους. Το ποσοστό αυτό αυξάνεται στις περιοχές που παρουσιάζουν γεωγραφικό κατακερματισμό π.χ. Μεσόγειος, Νορβηγία, Φινλανδία)

Επίσης, πεποίθησή μας είναι ότι οι επιμέρους ερευνητές και τα επιτελεία τους, θα μπορέσουν να συνεργαστούν και να συνεισφέρουν στην δυνατότητα ευρείας εφαρμογής των τηλεϊατρικών δικτύων στην χώρα μας, υποβοηθούμενοι από άλλους ειδικούς π.χ. τεχνολόγους, οικονομολόγους που Θα αναδείξουν τις πιο καινοτομικές λύσεις, με στόχο να σημειωθούν τα ικανοποιητικότερα αποτελέσματα από την παραπέρα διεύρυνση του Δικτύου Τηλεϊατρικής (η διεύρυνση αφορά τόσο στα σημεία σύνδεσης όσο και στην εμπλοκή όλο και περισσοτέρων στελεχών υγείας) και τούτο γιατί εκτίμηση μας είναι, ότι οι εμπλεκόμενοι με τα ζητήματα της τηλεϊατρικής έχουν πολλές κοινές αναφορές.

Για παράδειγμα:

Οι υπηρεσίες υγείας αναγνωρίζουν ότι η τεχνολογική ανάπτυξη και η υποστήριξη των δραστηριοτήτων τους Θα τους εξασφαλίσει καλύτερη ποιότητα δουλειάς.

Το Υπουργείο Υγείας, τα συναρμόδια υπουργεία, οι διοικήσεις των οργανισμών υγείας, η τοπική αυτοδιοίκηση, ενδιαφέρονται για την καλύτερη δυνατή αξιοποίηση των πόρων

Οι ερευνητές ωφελούνται στην επικοινωνία τους με την επιστημονική κοινότητα και

Οι πολίτες εύχονται να απολαύσουν καλύτερες υπηρεσίες υγείας.

Η παροχή υπηρεσιών υγείας μέσω τηλεϊατρικής στην χώρα μας, είναι υποχρεωμένη να επιτύχει γιατί:

• υπάρχουν πολλές και απομακρυσμένες περιοχές που θεωρείται ανέφικτο να καλυφθούν με όλες τις κατηγορίες των ειδικών
• οι τηλεπικοινωνίες στη χώρα μας παραμένουν υπό κρατικό έλεγχο και είναι ιδιαίτερα αξιόπιστες
• ο χαρακτήρας της κοινωνικής υγείας βρίσκεται υπό κρατικό έλεγχο
• η χρηματοδότηση είναι κυρίως κρατική
• ο αριθμός των ερευνητών σε τηλεϊατρικές εφαρμογές είναι μεγάλος
• ο αριθμός των υγειονομικών στελεχών και των ασθενών που έχουν κάνει χρήση τηλεϊατρικών υπηρεσιών είναι ικανοποιητικός
• η διάθεση των επαγγελματιών υγείας είναι θετική
• το Θεσμικό πλαίσιο δεν αποτελεί εμπόδιο

Για να αναμένονται καλά αποτελέσματα και επιτυχημένες τηλεϊατρικές εφαρμογές, είναι αναγκαίο να:

• ενταθεί η κρατική χρηματοδότηση
• να μελετηθεί η αποτελεσματικότητα σε σχέση με την ποιότητα και το κόστος
• να αυξηθεί η χρήση τηλεπικοινωνιακών εφαρμογών στο χώρο της υγείας
• να ενταθεί η επικοινωνία με τους επαγγελματίες υγείας, για την εκτίμηση των αναγκών, οι οποίες Θα πρέπει να βασίζονται στις απαιτήσεις των χρηστών και να μην απορρέουν κατανάγκην από τη διαθεσιμότητα της τεχνολογίας
• να ενισχυθεί η εκπαίδευση γύρω από την χρήση των τεχνολογιών αυτών
• να αναζητηθούν σταθεροί συνεργάτες στην περιφέρεια
• να παρακολουθείται σταθερά η ανάπτυξη όλων των δραστηριοτήτων
• να προάγεται το αίσθημα ασφάλειας και ικανοποίησης των πολιτών

Μία επιτυχημένη διεύρυνση παροχής υπηρεσιών υγείας, μέσω τηλεϊατρικών δικτύων, εξαρτάται σημαντικά από την κατανόηση των απαιτήσεων για την λειτουργία τους.

Μερικά βασικά σημεία που πρέπει να διευθετηθούν δόκιμα και οριστικά είναι:

• η εξασφάλιση του αδιάλειπτου της λειτουργίας του τηλεϊατρικού δικτύου
• η εξασφάλιση της κατάλληλης τεχνολογίας - η δημιουργία κανόνων λειτουργίας
• η διευθέτηση νομικών Θεμάτων, που ενδεχομένως προκύπτουν
• η απόδειξη σχέσης κόστους - οφέλους

Οι τηλεϊατρικές εφαρμογές παρέχουν μία μοναδική ευκαιρία επανάστασης στις προσφερόμενες υπηρεσίες για τους επαγγελματίες υγείας, τους ασθενείς αλλά και τις ίδιες τις υπηρεσίες. Η Τηλεϊατρική παρέχει την υπόσχεση αλλά και την δυναμική της τεχνολογίας, να βάλει τον ασθενή στο κέντρο των υπηρεσιών της, που όλα θα τον υπηρετούν.

Telemedicine: The experience of Sismanoglion Hospital Μ. Tsagaris, Ρ. Chatzipantazi, Α. Tsarouchι, D. Tsantoulas Telemedicine Unit, Sismanoglion Hospital of Athens

Abstract. The Sismanoglion General Hospital of Athens is the supporting hospital of the Telemedicine Network of the Greek National Health System, since 1991. Today the network consists of nineteen remote primary health care centers. In this paper, the activities of the Telemedicine Unit of the Sismanoglion Hospital are presented. These activities consist of diagnostic and therapeutic assistance in emergencies and chronic cases, health promotion programs for the communities of the connected areas, education of patients and continuing education of the healthcare staff.

Βιβλιογραφία

1. Highlights on Health in Greece. WHO and European Communities, July 1997
2. R. Wootton: "Telemedicine" Oxford illustrated Companion to Medicine. S. Lock, G. Dunea, J. Pearn (eds) Oxford University Press, Oxford.
3. R. Wootton.Telemedicine:an introduction. European telemedicine 1998/99 Kensington Publications Ltd ρ 10-12.
4. J.R.Maclean. Telemedicine and the nurse: the benefit or burden of new technology? Journal of Telemedicine and Telecare, volume 2, Supplement 1, 1996 p 54-56
5. Telemedicine and Developing Countries Report of study Group 2 of Itu Development Sector.
6. Δωρ. Σκεύος Ζερβός "Μία Απίστευτος ζωή & το βιογραφικόν επιστημονικόν μου σημείωμα βραχυλογικώς".
7. ΦΕΚ 206/95
8. Χ. Προυκάκης ."Δυνατότητες και Προοπτικές της Τηλεϊατρικής στην Ελλάδα" Πρακτικά Ημερίδας "Δυνατότητες και Προοπτικές της Τηλεϊατρικής στην Ελλάδα" Αθήνα 1991.
9. Δ. Σωτηρίου. "Το Ελληνικό Πρόγραμμα Τηλεϊατρικής" Πρακτικά Ημερίδας "Δυνατότητες και Προοπτικές της Τηλεϊατρικής στην Ελλάδα" Αθήνα 1991.
10. Δ. Τσαντούλας. "Προσφορά Ιατρικών Υπηρεσιών μέσω της Τηλεϊατρικής" Πρακτικά Ημερίδας "Δυνατότητες και Προοπτικές της Τηλεϊατρικής στην Ελλάδα" Αθήνα 1991.
11. Υπουργική Απόφαση Α3β/Φ.15/15909, 4-12-90, Ανάπτυξη Προγράμματος Τηλεϊατρικής.
12. ΦΕΚ 123/5-7-1992. Κεφάλαιο Β', Πρωτοβάθμια φροντίδα και αγωγή υγείας
13. Health- for-all policy for the twenty - first century: "health telematics" World Health Organization ΕΒ 101/ INF.DOC./9
14. The contribution of telemedicine to cardiology. M.J. Tsagaris, M.V. Papavasiliou, P.D. Chatzipantazi, N.D. Danis, M.S. Dedrinou, D.J. Tsantoulas, P.J. Ioannidis. Telemedicine Department, Sismanoglion General Hospital of Athens, Greece. Journal of Telemedicine and Telecare Volume 3, Supplement 1, p 63-64, 1997.
15. Η Τηλεϊατρική στην Πνευμονολογία. Π. Ζιωτόπουλος, Κ. Δρίβαλος, Ε. Σταυρακάκης, Φ. Παλαμίδας, Μ. Δεληβοριάς, Μ. Τσαγκάρης, Π. Χατζηπανταζή , Ε. Κοσμάογλου, Δ. Τσαντούλας. Α' Πνευμονολογικό Τμήμα και Μονάδα Τηλεϊατρικής , "Σισμανόγλειου" Γ.Π.-Ν.Α. Αθήνα Ελληνική Ιατρική Volume 63-1997 Supplement Νο 2 , σελ. 198.
16. Η συμμετοχή του Ψυχιατρικού τομέα στο πρόγραμμα τηλεϊατρικής του Σισμανόγλειου Νοσοκομείου. Σταθάκη Μ, Θεοδωροπούλου Π., Πυρένη Α., Τσαγκάρης Μ., Χατζηπανταζή Π. Τσεμπελίκος Ε. Ψυχιατρικός Τομέας Σισμανόγλειου Νοσοκομείου,Μονάδα Τηλεϊατρικής Σισμανόγλειου Νοσοκομείου. Πανελλήνιο Ψυχιατρικά Συνέδριο, Λήμνος 1998, σελ. 148.
17. Hπατολογικό Τηλεϊατρείο: Οργάνωση, Λειτουργία, Στόχοι. Μ. Τσαγκάρης, Π. Χατζηπανταζή, Δ. Τσαντούλας. Κέντρο Τηλεϊατρικής, Α' Παθολογικό Τμήμα ΓΠΝ "Σισμανόγλειο". Ελληνική Ιατρική, Τόμος 61, Τεύχος 3, Μάιος-Ιούνιος 1995.
18. Παροχή Υπηρεσιών Διατροφικής Φροντίδας και Τηλεϊατρική. Α. Τσαρούχη, Μ. Τσαγκάρης, Α. Λιανού, Β. Γραπατσά, Ε. Λάππα, Χ. Μαρσέλου, Α. Θεοδωροπούλου, Π. Χατζηπανταζή, Δ. Τσαντούλας, Δ. Σωτηρίου, Χ. Προυκάκης.Συμβουλευτικό Κέντρο Διατροφής ΓΠΝ "Σισμανόγλειο", Κέντρο Τηλεϊατρικής ΓΠΝ "Σισμανόγλειο", Κέντρο Υγείας Τσοτυλίου, Εργαστήριο Ιατρικής Φυσικής Πανεπιστημίου Αθηνών. Πρακτικά 4ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Διατροφής - Διαιτολογίας, Αθήνα 1994.
19. Outpatient teleclinics: six months experience at the Telemedicine Center, Sismanoglion Hospital of Athens. M. Tsagaris, P. Chatzipantazi, A. Tsarouhi, G. Ageletopoulos, A. Amphilohiou, D. Tsantoulas. Telemedicine Center, Sismanoglion Hospital of Athens, Greece. Journal of Telemedicine and Telecare Volume 2, Supplement 1, p 106-7, 1996.
20. Διατροφική Αγωγή για παιδιά προσχολικής ηλικίας μέσω Τηλεϊατρικής. Α.Τσαρούχη, Κ. Καραμολέγκου, Π. Χατζηπανταζή, Ε. Λάππα, Μ. Τσαγκάρης, Ε. Καραμολέγκου, Δ. Τσαντούλας. Συμβουλευτικό Κέντρο Διατροφής Σισμανογλείου Νοσοκομείου, Μονάδα τηλεϊατρικής Σισμανόγλειου Νοσοκομείου, Κέντρο Υγείας Σαντορίνης. 5ο Πανελλήνιο Συνέδριο Διατροφής και Διαιτολογίας. 8-30 Νοεμβρίου 1997. Σελ. 143.
21. Health promotion programme in nutrition through Telemedicine. Α. Tsarouhi, Ρ. Chatzipantazi, Κ. Karamolegou, Ε. Lappa, Μ. Tsagaris, Ε. Kosmaoglou, V. Grapatsa Ρ. Karamolegou, D. Tsantoulas. Advisory Cen tre of Nutrition, Sismanoglion Hospital Telemedicine Centre, Sismanoglion Hospital, Health Care Centre of Thira. VIII Mediterranean Conference on Medical and Biological Engineering and Computing (MEDICON' 98) June 14-17, Lemesos, Cyprus, Abstracts book ρ. 193.
22. Α Health Promotion Program in Nutrition: Training educators through α telemedicine network. Ρ. Chatzipantazi, V. Grapatsa, Ε. Lαρρα, Α. Thomidou, Κ. Karamolegou, Μ. Tsagaris, D. Tsantoulas, Α. Tsarouhi. Advisory Nutrition Center, Sismanoglion Hospital, Telemedicine Center, Sismanoglion Hospital Health Care Center of Soufli, Health Care Center of Santorini. 5th Mediterranean Medical Congress, Samos-Greece 2527 September 1998, Abstracts book page 65.
23. Εκπαίδευση Εκπαιδευτών Αγωγής Υγείας στη Διατροφή μέσω Τηλεϊατρικής. Π. Χατζηπανταζή, Ε. Λάππα, Β. Γραπατσά, Χ. Μαρσέλου, Κ. Καραμολέγκου, Α. Θωμίδου, Μ. Τσαγκάρης, Δ. Τσαντούλας, Α. ΤσαρούΧη. Συμβουλευτικό Κέντρο Διατροφής Σισμανόγλειου Νοσοκομείου, Μονάδα Τηλεϊατρικής Σισμανόγλειου Νοσοκομείου, Κέντρο Υγείας Θήρας, Κέντρο Υγείας Σουφλίου. 2ο Πανελλήνιο Συνέδριο Προαγωγής και Αγωγής Υγείας. Αθήνα, 11-13 Δεκεμβρίου 1998, σελ. 106.
24. Educating educators in health promotion activities V. Grapatsa, Ε. Lαρρα, Α. Thomidou, Ι. Spiropoulou, Κ. Karamolegou, Μ. Tsagaris, D. Tsantoulas, Α. Tsarouchi. Advisory Center of Nutrition of Sismanoglion Hospital. Telemedicine Unit of Sismanoglion Hospital. Health Care Center of Soufli and Thira. 4th INTERNATIONAL CONFERENCE ΟΝ THE MEDICAL ASPECTS OF TELEMEDICINE. JERUSALEM, ISRAEL JUNE 6-10, 1999 ABSTRACTS Page 24.
25. Πρόγραμμα Αγωγής Υγείας στη διατροφή μέσω Τηλεϊατρικής για παιδιά προσχολικής ηλικίας του Κέντρου Υγείας Σαντορίνης. Α. Τσαρούχη, Π. Χατζηπανταζή, Κ. Καραμολέγκου, Μ. Τσαγκάρης, Ε. Λάππα, Β. Γραπατσά, Χ. Μαρσέλου, Α. Στεφανάκου, Δ. Τσαντούλας. ΔΙΑΤΡΟΦΗ-ΔΙΑΙΤΟΛΟΓΙΑ 1998, ΠΕΡΙΟΔΟΣ Β, 2(3 - 4), 67-71.
26. Medical Education During Consultation Through a Telemedicine System. Μ. Tsagaris, Ρ. Chatzipantazi, Ε. Papadakis, Ε. Malachias, Ρ. loannidis, D. Sotiriou, D. Tsantoulas, Ch. Proukakis. Changing Medical Education in Europe, ΑΜΕΕ, 4-7 September 1994, Athens.
27. Continuing education of nurses through telemedicine. Kissoudi Athanasia, Sismanoglion Hospital. 5th Mediterranean Medical Congress 1998, Abstracts ρ 68.

Επίκαιρα Θέματα, Επιστημονικά Χρονικά Σισμανογλείου 2000, 1(1); 41-5
Μ. Τσαγκάρης, Π. Χατζηπανταζή, Α. Τσαρούχη, Δ. Τσαντούλας
Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών
Τελευταία αναθεώρηση : 1/1/2006