Η γνώση της ανατομίας του εμβρύου όπως εμφανίζεται στο υπερηχογράφημα είναι απαραίτητη και πρωταρχικής σημασίας για αυτόν που θα ασχοληθεί με την υπερηχογραφία στη μαιευτική. Τα διάφορα ανατομικά στοιχεία, πρέπει να αναγνωρίζονται σωστά ώστε να είναι δυνατή η διενέργεια μετρήσεων με ακρίβεια στα διάφορα όργανα, όπως και η αναγνώριση των συγγενών διαμαρτιών.

Στην εφαρμογή της υπερηχογραφίας στο τρίτο τρίμηνο της εγκυμοσύνης η εξέταση περιλαμβάνει δύο φάσεις άσχετα αν πρόκειται για υπερηχογράφημα ρουτίνας (επίπεδο Ι) ή για πιο λεπτομερειακή εκτίμηση του εμβρύου (επίπεδο ΙΙ ή ΙΙΙ).

Αρχικά παρατηρείται η καρδιά του εμβρύου για να διαπιστωθεί θετική (+) ή αρνητική (-) καρδιακή λειτουργία. Παρατηρούνται ακόμα ενεργητικές κινήσεις του εμβρύου και διαπιστώνεται η προβολή και το σχήμα του. Τέλος, γίνεται αναφορά στην ποσότητα του αμνιακού υγρού και στη θέση και εντοπισμό του πλακούντα.

Στη δεύτερη φάση η εξέταση σχετίζεται με την ικανότητα του εξετάζοντος να φαντάζεται το σχήμα και την υφή των διαφόρων οργάνων του εμβρύου βλέποντας δύο διαστάσεις στην οθόνη της συσκευής και έχοντας καλή γνώση της τοπογραφικής ανατομικής του εμβρύου. Για το σκοπό αυτό γίνονται διαδοχικές επιμήκεις και εγκάρσιες διατομές του εμβρύου.

Στις επιμήκεις διατομές, αφού εντοπιστεί το κρανίο του εμβρύου μετακινείται η κεφαλή των υπερήχων μέχρι να εντοπιστεί η ράχη με τη σπονδυλική στήλη του εμβρύου. Αυτό το πετυχαίνει κανένας σχεδόν πάντοτε, εκτός αν η Σ.Σ. βρίσκεται τελείως πίσω στο οπίσθιο τοίχωμα της μήτρας. Στην τομή αυτή εξετάζεται το κρανίο, η περιοχή του αυχένα, η Σ.Σ., σε όλο της το μήκος μέχρι να εμφανιστεί το ιερό οστούν. Ακόμα μπορεί να παρατηρηθούν οι νεφροί σε επιμήκη διατομή, στις δύο πλευρές της Σ.Σ.

Στη συνέχεια γίνεται μετακίνηση κατά 180? και παίρνονται επιμήκεις τομές από την πρόσθια επιφάνεια του εμβρύου. Έτσι εξετάζεται το περίγραμμα του προσώπου, η πρόσθια επιφάνεια του θώρακα και της κοιλιάς, το σχήμα του σώματος, το διάφραγμα, το ήπαρ, η πορεία της ομφαλικής φλέβας, το στομάχι, η ουροδόχος κύστη και τα άνω και κάτω άκρα. Η εξέταση συμπληρώνεται από επιμήκεις τομές κατά μήκος της μέσης γραμμής της κοιλίας, που συνήθως απεικονίζουν το έμβρυο από τα πλάγια και που προσφέρονται για τον έλεγχο των μεγάλων αγγείων και του αορτικού τόξου.

Τελικά λαμβάνονται εγκάρσιες διατομές για να γίνει ο τελικός έλεγχος της ανατομίας του εμβρύου και για να καθοριστούν οι τομές που θα γίνουν οι διάφορες μετρήσεις. Αρχή γίνεται από το κρανίο και μετατοπίζεται η κεφαλή των υπερήχων προς τα ισχία. Περιορισμός δεν υπάρχει στο πόσες τομές θα ληφθούν, αλλά 6 τομές θεωρούνται ικανοποιητικές.

Εδώ πρέπει να τονιστεί ότι κατά τη διάρκεια της εξέτασης, δεν πρέπει κανένας να ενημερώνει τη μητέρα για τα διάφορα ευρήματα. Ήταν τραγική περίπτωση μητέρας που έμαθε αρχικά το φύλο και την ανατομική του κατώτερου συστήματος του εμβρύου και στη συνέχεια πληροφορήθηκε από το γιατρό, που βρέθηκε σε ιδιαίτερα δύσκολη θέση, ότι το έμβρυο εμφάνιζε ανεγκεφαλία. Σχόλια γίνονται στο τέλος της εξέτασης. Σε περίπτωση που διατηρούνται αμφιβολίες για κάποιο όργανο μια καλή πρόφαση, όπως «είναι ακόμα νωρίς για να φανούν οι κοιλίες του εγκεφάλου» ή «χρειάζεται να γεμίσει η ουροδόχος κύστη» θα φέρει τη γυναίκα πίσω για μια δεύτερη εξέταση, χωρίς να υποφέρει στο μεταξύ από αμφιβολίες, για το αν το παιδί της είναι υγιές. Στην περίπτωση όμως ύπαρξης ανωμαλίας και αφού κανένας είναι 100% βέβαιος, πρέπει να εξηγήσει λεπτομερώς στους γονείς του παιδιού τι συμβαίνει και να τους δώσει τελικά τη δική του γνώμη για το αν πρέπει να γίνει διακοπή της κύησης, ενδομήτρια επέμβαση ή να περιμένουν απλώς τον τοκετό του παιδιού με διορθώσιμη βλάβη. Η προσφυγή σε δεύτερη γνώμη συναδέλφων με μεγαλύτερη εμπειρία, σε περίπτωση αμφιβολιών, προφυλάσσει από διαγνωστικό σφάλμα ή επιβεβαιώνει την ορθότητα της πρώτης γνώμης.

1. Πρόσωπο

Τα διάφορα χαρακτηριστικά του προσώπου μπορούν να διακριθούν από τη 10η-11η εβδομάδα. Τη 12η-13η εβδομάδα η ανθρώπινη φυσιογνωμία φαίνεται καθαρά. Αυτό γίνεται εύκολα αν το πρόσωπο είναι στραμμένο προς το πρόσθιο τοίχωμα της μήτρας και αρκετά δύσκολο ως αδύνατο καμιά φορά, όταν στρέφεται προς το οπίσθιο. Επανεξέταση σε άλλη ευκαιρία λύνει αυτό το πρόβλημα της τεχνικής.

Το πρόσωπο απεικονίζεται κατά 3 τρόπους. Αρχικά αναγνωρίζονται διάφορες υφές του προσώπου σε παράλληλες εγκάρσιες διατομές, από το ινίο μέχρι τους οφθαλμικούς κόγχους. Στις τομές αυτές μπορεί να μετρηθεί η εσωτερική και η εξωτερική αμφιοφθάλμια απόσταση και αναγνωρίζεται η μύτη. Στη συνέχεια λαμβάνονται τομές παράλληλες προς την επιφάνεια του μετώπου και έτσι απεικονίζονται τα χείλη, η κάτω και άνω γνάθος, η μύτη με τους ρώθωνες, τα μάγουλα του εμβρύου και το μέτωπο του. Σε τομή λίγα χιλιοστά προς το κέντρο του κρανίου, απεικονίζονται οι δύο οφθαλμοί με το χαρακτηριστικό κύκλο του φακού του οφθαλμού. Παρατηρώντας τους φακούς, μπορεί να φανούν οι οφθαλμοί να κινούνται. Οι κινήσεις αυτές των οφθαλμών είναι σποραδικές πριν την 16η εβδομάδα. Μεταξύ της 20-24ης εβδομάδας, οι κινήσεις αυτές γίνονται πιο ζωηρές και ακανόνιστες. Με την πρόοδο της εγκυμοσύνης οι οφθαλμοί κινούνται πιο συχνά και για μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα. Γρήγορες νυσταγμοειδείς κινήσεις εμφανίζονται όταν το έμβρυο βρίσκεται σε συνθήκες υποξίας.

Τέλος το πρόσωπο εξετάζεται σε διατομές προφίλ όπου διακρίνονται το ύψος του μετώπου, το σχήμα του ριζορρινίου και της μύτης, η άνω και κάτω γνάθος και η γλώσσα μέσα στο στόμα. Έτσι εκτός από τις κινήσεις των οφθαλμών, μπορεί να φανεί το έμβρυο να κάνει καταποτικές κινήσεις, να χασμουριέται ή να κάνει εμετό. Τα αυτιά του εμβρύου απεικονίζονται σε τομές κατ’ εφαπτομένη προς το κρανίο.

Μεγάλη σημασία έχουν τα χαρακτηριστικά αυτά για την αναγνώριση διαφόρων συνδρόμων, όπου τα χαρακτηριστικά των οφθαλμών, των αυτιών, της άνω και κάτω γνάθου βρίσκονται αλλοιωμένα.

2. Κρανίο - Εγκέφαλος

Τα ανατομικά στοιχεία του κρανίου και του εγκεφάλου, μπορούν να απεικονισθούν από την 16η εβδομάδα της εγκυμοσύνης και καμιά φορά νωρίτερα. Στη συνηθισμένη εξέταση πρέπει να λαμβάνονται το λιγότερο δύο τομές το κρανίου, η μία στο επίπεδο των πλάγιων κοιλιών, όπου τα εξωτερικά χαρακτηριστικά των πλάγιων κοιλιών είναι παράλληλα προς την μέση ηχώ και η δεύτερη χαμηλότερα στο επίπεδο των πλάγιων θαλάμων. Τα οστέινα τμήματα του κρανίου δίνουν χαρακτηριστική έντονη αντανάκλαση των υπερήχων. Σε εγκάρσια διατομή το κεφάλι σχηματίζει ένα κανονικό ωοειδές σχήμα με λίγο αποπεπλατυσμένο το μέτωπο και ελαφρά διόγκωση των βρεγματικών οστών. Το δρέπανο της παρεγκεφαλίδας απεικονίζεται συνήθων με την ίδια ηχοαντανάκλαση που έχει και ο θόλος του κρανίου.

Στο εσωτερικό του κρανίου οι διάφορες υφές του εγκεφάλου απεικονίζονται με μεγάλες λεπτομέρειες. Ο υπαραχνοειδής χώρος περιβάλλει το εγκεφαλικό παρέγχυμα και περιέχει άλλοτε άλλη ποσότητα υγρού. Έχει πάχος 1-3 mm και απεικονίζεται στα 3/4 των εμβρύων από την 30η εβδομάδα. Αργότερα εμφανίζεται μόνο 1/4 των εμβρύων, γιατί αυξάνουν σε μέγεθος οι βρεγματικοί και οι κροταφικοί λοβοί. Σε εγκάρσιες τομές του εγκεφάλου απεικονίζονται το δρέπανο, ως συνεχής γραμμή με έντονη αντανάκλαση, λίγο χαμηλότερα η τα πλάγια τοιχώματα των δύο πλάγιων κοιλιών ως τέσσερις παράλληλες γραμμές στις δύο πλευρές της μέσης γραμμής. Η μέση ηχώ παράγεται από το δρέπανο και από τη σχισμή μεταξύ των δύο ημισφαιρίων. Την 11η εβδομάδα ο εγκέφαλος αποτελείται κυρίως από τις κοιλίες που περιβάλλονται από λεπτή στοιβάδα εγκεφαλικής ουσίας. Τα αναλογικά μεγάλα χοριοειδή πλέγματα απεικονίζονται εύκολα. Μέχρι τη 15η εβδομάδα οι κοιλίες εμφανίζονται να καταλαμβάνουν σχετικά μεγάλο μέρος του εγκεφάλου, γι’ αυτό και δε πρέπει κάποιος να πέφτει στο σφάλμα να αναγνωρίζει διατεταμένες κοιλιές πριν από την 16η εβδομάδα της εγκυμοσύνης.

Από τη 16η εβδομάδα και μετά ο εγκεφαλικός φλοιός αυξάνεται και τα τοιχώματα των κοιλιών μετατοπίζονται προς την μέση ηχώ. Η μέτρηση της απόστασης από το έξω τοίχωμα του προσθίου κέρατος των πλάγιων κοιλιών μέχρι τη μέση ηχώ, έχει σημασία στην πρώιμη διάγνωση της υδροκεφαλίας. Η μέτρηση αυτή συγκρίνεται με το πάχος του ημισφαιρίου του εγκεφάλου από τη μέση ηχώ μέχρι την έσω επιφάνεια του κρανίου. Αν ο λόγος της μέτρησης του εύρους των κοιλιών προς το πάχος των ημισφαιρίων είναι πάνω από 0,50 στις 18 εβδομάδες και άνω, τότε υπάρχουν σαφή στοιχεία παθολογικής διάτασης των κοιλιών. Με τον ίδιο τρόπο μετριέται και το εύρος των οπίσθιων κεράτων των πλάγιων κοιλιών. Για το οπίσθιο κέρας η μέτρηση γίνεται από το προς τα έσω τοίχωμα που αναγνωρίζεται εύκολα, μέχρι το έξω τοίχωμα που πολλές φορές δεν απεικονίζεται. Τότε ως εξωτερικό τοίχωμα του οπισθίου κέρατος θεωρείται το άκρο του χοριοειδούς πλέγματος. Στην συνέχεια υπολογίζεται ο λόγος προς το σύστοιχο ημισφαίριο. Ιδιαίτερη προσοχή στις μετρήσεις χρειάζεται να μη γίνει η απεικόνιση σε λοξή διατομή, οπότε οι κοιλίες θα εμφανίζονται διατεταμένες χωρίς πραγματικά να είναι. Επανεκτίμηση σε δύο με τρείς εβδομάδες από την πρώτη εξέταση ξεκαθαρίζει την περίπτωση πραγματικής παθολογικής κατάστασης.

Σε χαμηλότερη τομή εμφανίζεται το στέλεχος του εγκεφάλου. Πρώτα εμφανίζονται οι οπτικοί θάλαμοι ως ωοειδής μάζες με χαμηλή αντανάκλαση στις δύο πλευρές της 3ης κοιλίας. Η 3η κοιλία μερικές φορές εμφανίζεται ως σχισμή της μέσης γραμμής, μεταξύ των οπτικών θαλάμων. Πολλές φορές η 3η κοιλία δεν παρουσιάζεται, ενώ έχει χαρακτηρισθεί και η διάταση, όταν περιέχει μεγάλη ποσότητα υγρού. Στο επίπεδο των οπτικών θαλάμων, εμφανίζεται πάντα το διαφανές διάφραγμα. Έχει την μορφή κυκλικού σχηματισμού, που διακόπτει τη μέση ηχώ και αποτελεί οδηγό σημείο για τον καθορισμό του επιπέδου, που θα μετρηθεί η αμφιβρεγματική διάμετρος. Καμιά φορά ο κύκλος δεν είναι πλήρης και εμφανίζονται δύο παράλληλε γραμμές που περιβάλλουν μικρή ποσότητα υγρού.

Σε λοξή εγκάρσια τομή που περνάει από την περιοχή του ινίου, εμφανίζονται οι δύο λοβοί της παρεγκεφαλίδας και μεταξύ αυτών ο σκώληκας της παρεγκεφαλίδας. Η απόσταση μεταξύ του σκώληκα και του ινιακού οστού παριστά την εγκεφαλονωτιαία δεξαμενή.

Συνεχίζοντας τις τομές στο στέλεχος παρατηρούνται οι σφύξεις της βασικής αρτηρίας καθώς και σφύξεις από άλλες μεγάλες αρτηρίες. Πιο κάτω εμφανίζεται ο σχηματισμός ως «Χ» που σχηματίζεται από τις πτέρυγες του σφηνοειδούς και το πάνω τμήμα της πυραμίδας. Καμιά φορά στα πλάγια των ημισφαιρίων μπορεί να εμφανιστούν περιοχές χωρίς αντανακλάσεις που φαίνονται να έχουν κυστική υφή. Αυτό μπορεί να γίνει, γιατί η λευκή ουσία των ημισφαιρίων έχει χαμηλή ηχοαντανάκλαση λόγω έλλειψης μυελινοποίησης. Αυτό πρέπει να είναι γνωστό σε αυτόν που εξετάζει για να μην ανησυχεί άδικα. Το φαινόμενο αυτό παρουσιάζεται στο κάτω ημισφαίριο ενώ στο άνω η εικόνα καλύπτεται από αντήχηση που γίνεται από την αντανάκλαση του βρεγματικού οστού.

Στις επιμήκεις διατομές του εγκεφάλου εμφανίζεται το στέλεχος και ο προμήκης, όταν τέμνεται η μέση γραμμή, ενώ σε παράμεσες τομές εμφανίζονται οι μέσες κοιλίες σε σχήμα «C» πάνω από τον αντίστοιχο οπτικό θάλαμο.

Σε τομές παράλληλες προς την στεφανιαία ραφή (που δε πρέπει να παραλείπονται ακόμα και σε εξέταση ρουτίνας) ελέγχεται η συμμετρία των πλάγιων κοιλιών, η περιοχή της μεγάλης πηγής για τυχόν προβολή της και τέλος η παρεγκεφαλίδα.

3. Σπονδυλική στήλη

Σε επιμήκη διατομή η σπονδυλική στήλη εμφανίζεται ως μια διπλή παράλληλη διακεκομμένη γραμμή. Η εμφάνιση αυτή οφείλεται στο ότι από του τρεις πυρήνες οστέωσης εμφανίζονται στην τομή αυτή οι δυο. Στο συνολικό μήκος της σπονδυλικής στήλης εμφανίζεται ελαφρά κύρτωση στη θωρακική μοίρα και μεγαλύτερη λόρδωση στην οσφυϊκή περιοχή και ευθειασμός, όταν το έμβρυο κινείται. Χαρακτηριστική εμφάνιση έχει η ιερά μοίρα με έντονη κύρτωση. Στην περιοχή του αυχένα η διάμετρος είναι φυσιολογικά μεγαλύτερη και οι δύο παράλληλες σειρές φαίνεται να απέχουν. Απαραίτητη είναι η απεικόνιση του δέρματος που καλύπτει την Σ.Σ. και εμφανίζεται ως συνεχείς γραμμή με χαμηλότερη ηχοαντανάκλαση από ότι αυτή των οστέινων στοιχείων.

Σε εγκάρσια διατομή εμφανίζονται τρία σημεία με έντονη αντανάκλαση που αντιστοιχούν στους τρεις πυρήνες οστέωσης. Έτσι σχηματίζουν ένα τριγωνικό σχηματισμό που περικλείει ένα κυκλικό κέντρο χωρίς αντανάκλαση που είναι ο νωτιαίος σωλήνας σε διατομή. Ο νωτιαίος μυελός δεν απεικονίζεται και δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στη συνένωση των πίσω κέντρων. Η εξέταση αρχίζει από την αυχενική μοίρα και με διαδοχικές εγκάρσιες τομές φτάνει μέχρι το ιερό οστούν, προσέχοντας να σχηματίζεται πάντοτε ο κύκλος που καλύπτεται από το δέρμα. Για την εξέταση της Σ.Σ. αυτή πρέπει να βρίσκεται κοντά στο κοιλιακό τοίχωμα της μητέρας, ενώ όταν είναι στραμμένη προς τα πίσω η εξέταση θα πρέπει να αναβάλλεται για μια άλλη επίσκεψη. Ο έλεγχος μόνο σε εγκάρσιες τομές δεν ικανοποιεί απόλυτα και καταστάσεις, όπως μικρές μηνιγγοκήλες μπορεί να μη διαγνωστούν.

4. Θώρακας

Ο θώρακας εμφανίζει χαρακτηριστική εικόνα από την έντονη αντανάκλαση των πλευρών και τις ακουστικές σκιές που παράγονται κάτω από αυτές. Το σχήμα του είναι κωνικό με το στενότερο τμήμα προς την κεφαλή. Σε εγκάρσιες διατομές αρχικά εμφανίζονται οι κλείδες και σε κατώτερες διατομές η καρδιά που περιβάλλεται από το πνευμονικό παρέγχυμα. Η καρδιά που εμφανίζεται να πάλλει, σε ελαφρά λοξή εγκάρσια διατομή παρουσιάζει την χαρακτηριστική εικόνα «των τεσσάρων κοιλοτήτων» με τις δύο κοιλίες και τους δύο κόλπους, το μεσοκοιλιακό διάφραγμα, τις μεγάλες βαλβίδες και το ωοειδές τρήμα από την 15η εβδομάδα. Για να απεικονιστούν όμως καλύτερα τα στοιχεία αυτά της καρδιάς, καλύτερα ο έλεγχος να γίνεται γύρω στη 18-20η εβδομάδα της εγκυμοσύνης.

Σε επιμήκεις διατομές στο θώρακα διακρίνονται το διάφραγμα ως μία γραμμή, χωρίς αντανάκλαση μεταξύ του ήπατος και του πνευμονικού παρεγχύματος. Ακόμα απεικονίζονται η αορτή και το αορτικό τόξο με τις καρωτίδες, η κάτω κήλη φλέβα και ο ανοιχτός βοτάλειος πόρος.

5. Κοιλιά

Σε εγκάρσιες διατομές αμέσως μετά την καρδιά εμφανίζεται το ήπαρ του εμβρύου με την χαρακτηριστική του υφή και τα μεγάλα αγγεία που περιέχει, στο δεξιό τμήμα του σώματος του εμβρύου. Στο κατώτερο τμήμα του εμφανίζεται η χοληδόχος κύστη να περιέχει άλλοτε άλλη ποσότητα υγρού. Στο μέσο, ακριβώς απέναντι από τη Σ.Σ. εμφανίζεται η ομφαλική φλέβα ως μια περιοχή επιμήκης που περιέχει υγρό, μήκους 2 με 3 cm. Η πορεία της ομφαλικής φλέβας είναι λοξή στο σώμα του εμβρύου από κάτω και έξω όπου το ομφαλικό τρήμα, προς τα άνω και έσω στο ήπαρ (μετέπειτα στρογγύλος σύνδεσμος του ήπατος). Έτσι για να απεικονιστεί όλη η πορεία της ομφαλικής φλέβας πρέπει να ληφθεί λοξή εγκάρσια τομή και να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή του ομφαλού για τυχόν ύπαρξη ομφαλοκήλης. Στα αριστερά της ομφαλικής φλέβας εμφανίζεται κυκλική περιοχή με υγρό που είναι ο στόμαχος. Πίσω ακριβώς από το στόμαχο βρίσκεται ο σπλήνας. Στο επίπεδο αυτό γίνεται η μέτρηση της περιμέτρου της κοιλιάς. Σε επιμήκεις διατομές ο στόμαχος φαίνεται επιμήκης και στο τελευταίο τρίμηνο είναι δυνατό να παρατηρηθούν περισταλτικές κινήσεις. Το κατώτερο τμήμα της κοιλία είναι γεμάτο από εντερικές έλικες, που αποτελούν περιοχή με αυξημένη ηχοαντανάκλαση. Επειδή το έντερο περιέχει αμνιακό υγρό από κατάποση οι εντερικές έλικες εμφανίζονται σαν πολλαπλές κύστεις. Στο τοίχωμά τους όμως εμφανίζουν πολλές περισταλτικές κινήσεις. Σε επιμήκη διατομή εμφανίζεται να σφύζει , το κατώτερο τμήμα της αορτής και ο διχασμός της στις δύο λαγόνιες αρτηρίες.

6. Ουροποιητικό σύστημα

Για να ελεγχθεί το ουροποιητικό σύστημα εκτιμάται η ποσότητα του αμνιακού υγρού, η εμφάνιση των νεφρών και της ουροδόχου κύστης. Οι νεφροί όταν είναι φυσιολογικοί μπορούν να απεικονίζονται ενδομήτρια από την 15η εβδομάδα της εγκυμοσύνης. Σε εγκάρσια διατομή εμφανίζονται ως δύο περιοχές με χαμηλή αντανάκλαση στις δύο πλευρές της Σ.Σ. μεταξύ του επιπέδου που φαίνεται ο στόμαχος και του επιπέδου της ουροδόχου κύστης. Σε έμβρυα στο τρίτο τρίμηνο, ο νεφρός εγκάρσια έχει τη χαρακτηριστική πεταλοειδή μορφή του, ενώ σε επιμήκη διατομή έχει σχήμα νεφρού με χωρισμένη σε λοβούς επιφάνεια και βρίσκεται κοντά στη Σ.Σ. Η νεφρική κάψα και η νεφρική πύελος (όταν δεν έχει διάταση) έχουν σχετικά έντονη αντανάκλαση σε σχέση με το παρέγχυμα, που εμφανίζεται με χαμηλές αντανακλάσεις.

Η εμβρυϊκοί νεφροί αναπτύσσονται γρήγορα κατά την εγκυμοσύνη αλλά η σχέση του μεγέθους τους προς το μέγεθος της κοιλίας παραμένει σταθερή. Οι εμβρυϊκοί ουρητήρες δεν απεικονίζονται, εκτός αν είναι διατεταμένοι. Η ουροδόχος κύστη εμφανίζεται σε επιμήκεις και εγκάρσιες διατομές σαν σφαιρικό κυστικό μόρφωμα στο μέσο της πυέλου. Μεταβολές στις διαστάσεις της εξαρτώνται από την ποσότητα των ούρων που περιέχει. Το περιεχόμενο μεταβάλλεται από 10 ml στις 32 εβδομάδες σε 40 ml κατά το τέλος της εγκυμοσύνης. Έχει υπολογιστεί ότι η φυσιολογική παραγωγή ούρων στο έμβρυο είναι 12 ml/ώρα στις 32 εβδομάδες και 26,4 ml/ώρα στις 40 εβδομάδες. Τέλος είναι δυνατόν να απεικονιστούν τα επινεφρίδια στον άνω πόλο των δύο νεφρών.

7. Γεννητικά όργανα

Η απεικόνιση των γεννητικών οργάνων είναι σχετικά εύκολη αφού τα χαρακτηριστικά των δύο φύλλων αναγνωρίζονται σε ποσοστό 60% μέχρι την 26η εβδομάδα και σε 100% μετά την 26η εβδομάδα μέχρι το τέλος της εγκυμοσύνης. Η σημασία της διάγνωσης του φύλου είναι μεγάλη για τα φυλοσύνδετα νοσήματα, όπως η αιμορροφιλία ή για συγγενείς ανωμαλίες του ουροποιητικού. Κανένας όμως δε μπορεί να αποφύγει την ερώτηση των γονέων αναφορικά με το φύλο του εξεταζόμενου εμβρύου. Εδώ πρέπει ο εξετάζων να έχει στη σκέψη του δύο πράγματα: πρώτα να ρωτά τη γυναίκα αν θέλει να πληροφορηθεί το φύλο του εμβρύου γιατί υπάρχουν γυναίκες που για προσωπικούς λόγους δεν θέλουν να το μάθουν και δεύτερο να είναι απόλυτα βέβαιος για τη διάγνωση του φύλου. «Τυχόν» λάθος είναι από εκείνα που θέτουν σε πλήρη αμφισβήτηση τις ικανότητες του ιατρού. Καμιά φορά προβολή του ομφάλιου λώρου μεταξύ των σκελών ή έλλειψη αμνιακού υγρού δημιουργούν λανθασμένες εντυπώσεις.

Τα γεννητικά όργανα του άρρενος εμφανίζουν το όσχεο με τους όρχεις μέσα σ’ αυτό και το πέος. Σε επιμήκεις διατομές οι όρχεις προβάλλουν αρκετά κάτω από τους δύο γλουτούς. Απότομη πλήξη της κοιλία με την κεφαλή των υπερήχων, προκαλεί χαρακτηριστικό κυματισμό του οσχέου (σημείο της μπανιέρας). Η εμφάνιση υδροκήλης, με ύπαρξη υγρού από τους όρχεις είναι συνηθισμένο εύρημα και δεν έχει ιδιαίτερη σημασία στην προγεννητική διάγνωση. Σε εγκάρσια διατομή μεταξύ των σκελών εμφανίζεται το πέος από τη 18η με 19η εβδομάδα καθαρά.

Η απεικόνιση των γεννητικών του θήλεος εμφανίζει τα μεγάλα χείλη να προέχουν όχι όμως όσο οι όρχεις, μεταξύ των δύο γλουτών. Κυματισμός δεν παράγεται μετά από απότομη πλήξη και σε επιμήκεις διατομές κατ’ εφαπτομένη των γεννητικών οργάνων εμφανίζεται το εμβρυϊκό αιδοίο.

8. Άνω και κάτω άκρα

Τα εμβρυϊκά άκρα απεικονίζονται από την 8η εβδομάδα της εγκυμοσύνης. Φαίνονται ως σημεία με έντονη αντανάκλαση στο σώμα του εμβρύου. Μετά τη 10η εβδομάδα τα άκρα διακρίνονται σχετικά εύκολα. Λεπτομέρειες απεικονίζονται μετά την 13η εβδομάδα. Έτσι όταν γίνεται το βασικό υπερηχογράφημα στις 16 εβδομάδες τα άνω και κάτω άκρα έχουν διαπλαστεί τελείως και έχουν αναπτυχθεί ικανοποιητικά, ώστε να διακρίνονται διάφορες παθολογικές καταστάσεις. Τόσο κατά την ταυτοποίηση ενός άκρου όσο και κατά την μέτρηση του μήκους του, πρέπει κανείς να επιστρατεύει την ικανότητα του να προσανατολίζεται και να εντείνει την προσοχή του, ώστε να μη μετρήσει δύο φορές το ίδιο άκρο ή το βραχιόνιο στη θέση του μηριαίου.

Εντοπίζεται και μετριέται διαδοχικά το δεξιό βραχιόνιο και ο δεξιός πήχης, το αριστερό βραχιόνιο και ο αριστερός πήχης και στη συνέχεια το δεξιό μηριαίο και η δεξιά κνήμη και το αριστερό μηριαίο και η αριστερή κνήμη. Τα οστά που υπάρχουν σε κάθε μέλος εμφανίζονται ως γραμμές με έντονη αντανάκλαση. Μία αρκετού πάχους γραμμή για το βραχιόνιο και το μηριαίο οστούν και διπλή μικρότερου πάχους για στον πήχη (από την κερκίδα και την ωλένη) και άλλη μια διπλή γραμμή στην κνήμη (από την κνήμη και την περόνη). Τα αντίστοιχα μαλακά μόρια περιβάλλουν τα οστά. Η απεικόνιση του μήκους των οστών επιτυγχάνεται με την εντόπιση του οστού σε τυχαία τομή συνήθως εγκάρσια όπου εμφανίζονται μία ή δύο κυκλικές έντονες αντανακλάσεις προέρχονται από την απεικόνιση των οστών σε εγκάρσια διατομή. Στην συνέχεια παίρνονται τομές περιστρέφοντας την κεφαλή των υπερήχων κατά 90ο μέχρι να γίνει η απεικόνιση των οστών σε επιμήκη διατομή. Μετά παγώνει η εικόνα και γίνονται μετρήσεις. Στο κάτω μέρος του πήχη και της κνήμης εμφανίζονται το χέρι και το πόδι αντίστοιχα. Το χέρι συνήθως είναι κλειστό, αλλά αν κανένας περιμένει για λίγο μπορεί να πετύχει απεικόνιση των δακτύλων σε έκταση. Τα δάκτυλα μπορεί να διακριθούν χωριστά και να μετρηθούν, ώστε να αποκλειστούν ανωμαλίες στην διάπλαση τους όπως η συνδακτυλία.

Η αύξηση του μήκους των μακρών οστών, μέχρι την 24η εβδομάδα της εγκυμοσύνης, είναι ίδια για τα άνω και κάτω άκρα και για όλα τα οστά. Μετά την 24η εβδομάδα επέρχεται διαφοροποίηση και ειδικοί πίνακες πληροφορούν για τη μέσα ή έξω από τα φυσιολογικά όρια αύξηση των άκρων.

Γκούμα Παναγιώτα, Φοιτήτρια Ιατρικής Σχολής
Β’ Μαιευτική και Γυναικολογική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών
Αρεταίειο Νοσοκομείο
Διευθυντής: Καθηγητής Γ. Κ. Κρεατσάς