Οι πολυκυστικές ωοθήκες είναι η συχνότερα ευρισκόμενη υπερηχογραφική ανωμαλία σε γυναίκες που εμφανίζουν καθ’ έξιν αποβολές^15,16 .

Οι γυναίκες με πολυκυστικές ωοθήκες αποτελούν μία ετερογενή ομάδα. Στο ένα άκρο του φάσματος της πάθησης αυτής βρίσκονται γυναίκες με χρόνια ανωοθυλακιορρηξία και υπερανδρογονισμό, και στο άλλο βρίσκεται η πλειοψηφία που εμφανίζει μορφολογία πολυκυστικών ωοθηκών υπερηχογραφικά χωρίς συνυπάρχουσες βιοχημικές και κατά μηνιαίες ανωμαλίες¹⁷

Με τον όρο σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών (Polycystic ovary syndrome, PCOS) εννοούμε την συνύπαρξη βιοχημικών και κατά μηνιαίων ανωμαλιών σε συνδυασμό με ύπαρξη πολυκυστικών ωοθηκών. Έως το 1999 τα απαιτούμενα διαγνωστικά κριτήρια του PCOS ήταν:

1. χρόνια ανωοθυλακιορρηξία
2. κλινικά και/ή βιοχημικά σημεία υπερανδρογονισμού και αποκλεισμός άλλων αιτιών

Για το χαρακτηρισμό μιας ασθενούς ως πάσχουσα από το σύνδρομο αυτό έπρεπε να πληρούνται και τα 2 αυτά κριτήρια.

Τα αναθεωρημένα κριτήρια του 2003 απαιτούν την ύπαρξη δύο εκ των ακολούθων:

1. όλιγο- και/ή ανωοθυλακιορρηξία
2. Κλινικά (π.χ. δασυτριχισμός ανδρικού τύπου) και/ή βιοχημικά σημεία υπερανδρογονισμού και αποκλεισμός άλλων αιτιών (π.χ. συγγενής επινεφριδιακή υπερπλασία)
3. Πολυκυστικές ωοθήκες (PCO) υπερηχογραφικά ¹⁸

Για τον ορισμό μιας ωοθήκης ως πολυκυστική απαιτείται η παρουσία 12 ή περισσοτέρων θυλακίων με διάμετρο 2-9mm, και/ή αυξημένος όγκος ωοθήκης (>10ml). ¹⁹ Αυτός ο ορισμός δεν απευθύνεται σε γυναίκες που λαμβάνουν per os αντισυλληπτικά χάπια, αφού η χρήση τους τροποποιεί την ωοθηκική μορφολογία σε φυσιολογικές γυναίκες και putatively σε γυναίκες με PCO. ²⁰ Επίσης στο PCOS εκτός από τα προεξάρχοντα ευρήματα της υπερανδρογοναιμίας και PCO, συνυπάρχουν παχυσαρκία, αντίσταση στην ινσουλίνη και αυξημένη έκκριση LH. ²¹

Το PCOS εμφανίζεται στο 5-10% των γυναικών αναπαραγωγικής ηλικίας. ^22,23 Από αυτές το 30-50% παρουσιάζει καθ’ έξιν αποβολές,^24,25 ενώ το ποσοστό για τις υγιείς γυναίκες κυμαίνεται σε 10-15%.^26,27 . Σύμφωνα με παλαιότερες δημοσιευμένες έρευνες πιστευόταν ότι η αιτιολογική συσχέτιση μεταξύ PCOS και καθ’ έξιν αποβολών οφειλόταν στην υπερανδρογοναιμία και στην αυξημένη έκκριση LH. Για παράδειγμα, το 1993 η προοπτική μελέτη που έγινε στο πανεπιστημιακό νοσοκομείο του Ελσίνκι από τους Tulppala M. et al. απέδειξε ότι η απλή υπερηχογραφική παρουσία PCO και η υπερέκκριση LH δεν συσχετίζονται με καθ’ έξιν αποβολές αλλά η υπερανδρογοναιμία αποτελεί ίσως ένα παράγοντα κινδύνου. Σύμφωνα με την ίδια μελέτη, ο μηχανισμός με τον οποίο η υπερανδρογοναιμία συνδεόταν με αυξημένη επίπτωση καθ’ έξιν αποβολών ήταν άγνωστος και πιθανώς να οφειλόταν στην υπερινσουλιναιμία.²⁸ Σύμφωνα με τους Pearce J.M. & Hamid R.I. (1994), η χορήγηση hCG θεραπείας σε γυναίκες όπου το PCOS χαρακτηριζόταν από αυξημένα επίπεδα LH (>10iu/l) μείωσε το ποσοστό εμφάνισης καθ’ έξιν αποβολών, ενώ η ίδια θεραπεία δεν είχε καμία θετική επίδραση σε γυναίκες όπου η LH ήταν φυσιολογική (<10iu/l), υποστηρίζοντας εμμέσως την άποψη ότι η αιτιολογική συσχέτιση καθ’ έξιν αποβολών και PCOS οφειλόταν σε υπερέκκριση LH.²⁹

Με την πάροδο των ετών νέες έρευνες, όπως των Clifford et al. (1996), Rai R. et al. (2000) και Nardo L.G. et al. (2002), υποστήριξαν ότι η υπερέκκριση LH μπορεί να συσχετίζεται με άστατο κύκλο, στείρωση και μειωμένο ρυθμό ωοθυλακιορρηξίας αλλά όχι με αυξημένη επίπτωση καθ’ έξιν αποβολών διότι η καταστολή της ενδογενούς LH με χορήγηση GnRH αναλόγων σε προεγκυμονούσες γυναίκες με PCOS δεν βελτίωνε την συχνότητα καθ’ έξιν αποβολών στις γυναίκες αυτές. Οι Rai R. et al. (2000) υποστήριξαν επίσης ότι η απλή παρουσία PCO υπερηχογραφικά και ο υπερανδρογονισμός (επίπεδα τεστοστερόνης>3nmol/l) δεν αποτελούν αυξημένο παράγοντα κινδύνου για εμφάνιση καθ’ έξιν αποβολών.

Αποσαφηνισμό του τρόπου με τον οποίο το PCOS συσχετίζεται με τις καθ’ έξιν αποβολές φαίνεται να δίνει η υπερινσουλιναιμία του συνδρόμου αυτού επαγόμενη από την αυξημένη ινσουλινική αντίσταση. Η θεωρία αυτή εξηγεί τον τρόπο με τον οποίο η υπερανδρογοναιμία και πιθανώς η παχυσαρκία του PCOS συσχετίζονται με τις καθ’ έξιν αποβολές.^30,31 Σύμφωνα με τους Jakubowicz D.J. el al. (2002) τα τελευταία χρόνια η θεραπευτική αντιμετώπιση έχει στραφεί στη χορήγηση μετφορμίνης κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης ώστε να μειωθούν οι καθ’ έξιν αποβολές του πρώτου τριμήνου.^32,33 Στην έρευνα τους βρέθηκε ότι χορηγώντας μετφορμίνη σε μία ομάδα γυναικών (ομάδα Α) το επί τις % καθ’ έξιν αποβολών μειώθηκε δραματικά συγκρινόμενο με τις γυναίκες που δεν είχανε λάβει μετφορμίνη (ομάδα Β) (8,8% vs. 41,9%).

Αν ληφθεί υπόψη ότι η ομάδα Α είχε ιστορικό καθ’ έξιν αποβολών 70,6%, το 8,8% που τώρα παρατηρείται είναι ιδιαιτέρως αξιόλογο. Η χορήγηση μετφορμίνης κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης και όχι κάποιου άλλου φαρμακευτικού σκευάσματος που ομοίως μειώνει την υπερινσουλιναιμία οφείλεται στο ότι η μετφορμίνη είναι ιδιαίτερα ασφαλής αφού δεν προκαλεί τερατογένεση.

Β’ Μαιευτική και Γυναικολογική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών
Αρεταίειο Νοσοκομείο
Διευθυντής: Καθηγητής Γ. Κ. Κρεατσάς
Συντονιστής : Σπ. Δενδρινός, Αναπληρωτής Καθηγητής
Αθήνα, Νοέμβριος 2005